سقزرووداو: محمد خاطری کارشناسی ارشد شهرسازی و مسول هسته فناور فراساخت مستقر در مرکز رشد دانشگاه آزاد واحد سقز با ارسال یادداشتی به بررسی مشکلات و ضرورت های حمایت از واحدهای فناور و شرکت های دانش بنیان پرداخته است.

امروزه، ایجاد ظرفیتی برای نوآوری و تجاری‌سازی محصولات تکنولوژی‌محور بخشی از رقابت بین‌المللی برای کسب قدرت اقتصادی را تشکیل می‌دهد.

بسیاری از اقتصادهای جهان گام‏های مؤثری جهت تقویت نظام نوآوری خود برداشته‌اند، این گام‌ها در پاسخ به نیاز کشورها به تحقیق و توسعه شکل گرفتند؛ چرا که افزایش هزینه‌ها و ریسک مربوط به پذیرش تکنولوژی‏های جدید و پیچیده، و عدم دسترسی به متخصصان فنی ماهر در کشورهای دیگر، توجه به برنامه‌‌های ملی تحقیق و توسعه را ضروری می‌نماید. کشورها از طریق این برنامه‌ها، می‌توانند از بنگاه‌های جدید و تکنولوژی‌محور، درون مرزهای کشور، حمایت کنند.

یکی از اقداماتی که بسیاری از کشورها در راستای تقویت برنامه‌های تحقیق و توسعه انجام داده‌اند، ایجاد و توسعه مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری است. مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری نه تنها شکاف‏های موجود بین دانشگاه‏ها و سایر بخش‏ها مانند صنعت، کشاورزی، بهداشت را رفع می‌کنند، بلکه روند انتقال فناوری و دانش را نیز تسهیل می‌کنند؛ به‌عبارت دیگر، پارک‏های علم و فناوری تسریع‌کننده روند رشد و توسعه اقتصادی دانش‌محور نیز هستند. پارک‏هاى علم و فناورى به‌عنوان واحدهای تحقیق و توسعه، می‏توانند در کاهش بیکاری به‏ خصوص بیکاری جوانان تحصیل‌کرده در کشور نقش مؤثری ایفا کنند. با توجه به اینکه مسأله بیکاری یکی از چالش‌های اساسی کشور است این نقش حائز اهمیت زیادی است.

به‌علاوه، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری می‌توانند به بهبود وضعیت بنگاه‌های فعال در کشور هم، کمک کنند. با نگاهی اجمالی بر فعالیت برخی از بنگاه‌های کشور، می‌توان پی برد که بهره‌گیری از این واحدها به بهترین وجه ممکن انجام نشده است. این امر معلول علت‌های زیادی از جمله عدم توزیع مناسب منابع و امکانات براساس اولویت‏ها، عدم اتخاذ تدابیر لازم از سوی سیاست‌گذاران و برنامه ‏ریزان نوآوری و فناوری، مشکلات ارتباطی و وجود قوانین و مقررات متعدد است. یک راه‌حل برای رفع این مشکلات، استفاده از سازمان‌ها و نهادهای واسط در چرخه تحقیق تا بازار است، که این مهم، از طریق ایجاد پارک‏های علم و فناوری محقق می‌شود.

مفهوم مراکز رشد و پارک‏های علم و فناوری

– مرکز رشد

مرکز رشد یا انکوباتور، یکی از ابزارهای رشد اقتصادی است که به منظور حمایت از کارآفرینان تحصیل‌کرده تأسیس می‌شود و با ارائه امکانات و تسهیلات عمومی، زمینه پا گرفتن شرکت‌های جدید را فراهم می‌کند. استفاده از مراکز رشد، امروزه به عنوان یکی از ابزارهای پذیرفته شده برای تبدیل خلاقیت‌ها و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی به محصولات قابل ارائه به بازار و توسعه کارآفرینی محسوب می‌شود. امروزه بیش از ۳۰۰۰ انکوباتور در سراسر دنیا وجود دارد که بیشتر آن‌ها در کشورهای آمریکا و ژاپن مستقر هستند.

– پارک‏‌های علم وفناوری

پارکهای علم و فناوری در سراسر دنیا با هدف کلی توسعه فناوری و کسب و کارهای دانش محور تشکیل شده‌اند و با توجه به وضعیت محیطی و سیاستگذاریهای کلان در سطح داخلی و خارجی پارک، چشم‌اندازها و مأموریت‌های متفاوتی را دنبال می‌کنند. این پارکها دارای مکانیسمهای زیرساختی مهمی هستند که باعث انتقال یافته‌های تحقیقات دانشگاهی و تولید دانش مضاعف شده، در نهایت عامل تسریع رشد اقتصادی در سطح ملی، منطقه‌ای وحتی جهانی می‌شوند. این مهم به صورت گسترده‌ای در کشورهای مختلف دنیا به عنوان یک اصل به رسمیت شناخته شده‌است. در بسیاری از موارد، پارکهای فناوری موجب ایجاد شغل، رشد درآمد و درگیر شدن در صنایع دارای رشد می‌شوند عدم تکمیل زنجیره ساختاری صنعت و دانشگاه، یکی از موانع توسعه علمی و اقتصادی کشورها است. این امر موجب پیدایش شهرک‌ها و پارک‌های علم و فناوری از دهه ۱۹۶۰ ابتدا در آمریکا و پس از آن در دیگر کشورهای جهان گردید که در ابعاد مختلف و با طیف گسترده‌ای از شرح وظایف به عنوان حلقه‌ای از زنجیره اقتصاد مبتنی بر فناوری توسعه یافتند. در ایالات متحده نام‌های؛ پارک فناوری، پارک تحقیقاتی یا پارک تحقیقات فناوری به کار می‌رود، اما در بریتانیا و برخی از کشورهای اروپایی اصطلاح پارک علمی رایج‌تر است. در فرانسه نیز عبارت قطب فناوری بسیار کاربرد دارد امروزه پارک‌های علمی، تحقیقاتی و فناوری نقش بسیار عمده‌ای در پیشبرد اقتصاد جهان ایفا می‌کنند

اکثر مراکز رشد غیرانتفاعی معمولاً از سوی منابع حکومت محلی یا مرکزی حمایت می‏ شوند، دولت باحمایت های مالی از واحدهای فناور و شرکت های دانش بنیان می تواند وابستگی به درآمدهای ناپایدار منابع تجدیدناپذیر را به حداقل برساند و در مقابل با حمایت های صحیح شاهد ایجاد درآمدهای پایدار تجدیدپذیر خواهیم بود و متعاقب آن رونق و شکوفایی اقتصادی در کشور ایجادمی شود که با هر تحریمی قابل شکست نیست.

یکی از بزرگترین پارک ‏های علمی جهان در آسیا در کشور ژاپن ایجاد شده است. احداث شهرک علمی تسوکوبا که مجموعه ‏ای است از چند دانشگاه و مراکز تحقیقاتی از سال ۱۹۷۲ فعالیت خود را آغاز نمود. این شهرک با هدف ایجاد محیطی تحقیقاتی و جمع‏ آوری دانشمندان به‏ منظور استفاده بهینه از علم و فناوری و رشدوتوسعه اقتصادی در این کشور احداث شده است.

تاریخچه ایجاد اولین شهرک علمی و تحقیقاتی در ایران مربوط به سال ۱۳۷۱ است که پیشنهاد تهیه گزارش بررسی مقدماتی آن توسط شرکت سهامی ذوب ‏آهن مطرح شد و پیگیری کلیت کار به معاونت پژوهشی دانشگاه صنعتی اصفهان واگذار شد و در همین سال تصویب گردید. در سال ۱۳۷۲ با تشکیل هیأت امنا عملیات اجرایی شهرک شروع شده و در سال ۱۳۷۵ اساسنامه آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب گردید. در سال ۱۳۷۸ عملیات اجرایی ساخت مرکز رشد انجام و در سال ۱۳۷۹ مرکز رشد غدیر با استقرار ۱۷ واحد فناوری و تحقیقاتی راه ‏اندازی شد. پارک فناوری پردیس در سال ۱۳۷۹ مطالعات مکان‏ یابی را انجام داد و در سال ۱۳۸۰ نقطه ‏ای در شهر پردیس جهت احداث انتخاب شد. این پارک که وابسته به نهاد ریاست جمهوری است به لحاظ عملکردی متفاوت با دیگر پارک‏های ایران بوده است. پارک‏های علم و فناوری استان‏های آذربایجان‏ شرقی، سمنان، خراسان، فارس، گیلان، مرکزی و یزد در سال ۱۳۸۱ با انحلال سازمان پژوهش‏های علمی و صنعتی استان‏ ها و تبدیل آن به پارک ایجاد شدند.

مشکلات فراروی پارک ها

اما چرا با وجود تاکیدها در وزارت علوم بر اهمیت پارک های علم و فناوری و حمایت از این پارک ها، هنوز مشکلات فراوانی وجوددارد؟

بصورت موردی می توان به چندین مورداشاره کرد:

– روند طولانی دانش بنیان شدن:

دولت خطوط اعتباری را در بانک های مختلف برای اعطای وام باز کرده است ولی فقط شرکت های دانش بنیان می توانند از این اعتبارات استفاده کنند؛ در حالیکه ما واحدهای فناور زیادی داریم که هم از نظر اشتغالزایی و فناوری از شرکت های دانش بنیان چیزی کم ندارند و هم نمی خواهند دانش بنیان شوند.

از طرف دیگر دریافت مجوزهای دانش بنیان بسیار دشوار است و همین امر باعث شده اکنون شرکت های زیادی در نوبت برای ارزیابی وجودداشته باشد.

کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان در معاونت علمی مسئول این امر است ولی گاه ارزیاب ها به درستی از فناوری شرکت اطلاع درست ندارند یا مشاهده شده که سلیقه ای ارزیابی کرده اند و یک ارزیاب دانش بنیان بودن شرکتی را تایید کرد و ارزیاب دیگر خیر.

شرکت ها برای دریافت مجوز نوپا باید ارزیابی شوند بعد از آن دوره برای دانش بنیان شدن باید ارزیابی و تایید شوند، گاهی شرکت هایی که برای نوپا شدن پیچیدگی فناوری آنها تایید شد و از صندوق وام گرفتند دوباره در ارزیابی برای دانش بنیان شدن مورد پیچیدگی فناوری شرکت تایید نمی شود و این شرکت ها نمی توانند دانش بنیان شوند!

ـ طلبکاری شرکت های دانش بنیان و بدهکاری دستگاه های دولتی:

دستگاه های نظارتی دقت زیادی روی بدهی های شرکت های دانش بنیان دارند؛ مثلا یک شرکت از دستگاه دولتی چند میلیون طلب دارد ولی به پارک علم و فناوی مبلغی بدهکار است و به دلیل نگرفتن طلب خود نمی تواند بدهی اش را پرداخت کند این باعث می شود شرکت ها و موسسات موردفشارقرارگیرندو انگیزه خود را از دست بدهند

–وعده هایی که محقق نمی شود:

حمایت برای مجوزهای دانش بنیان شدن حدود ۱ سال طول می کشد که زمان نسبتا زیاد و روند دشواری دارد بعد از آن تسهیلاتی که قرار است داده شودکامل تامین نمی شودوضمانت های سنگینی ازشرکت هادرخواست می کنند

ـ عدم وجود ادارات ثبت مالکیت فکری ومعنوی ایده های تجاری:

بسیاری از ایده پردازان دارای ایده های خلاقانه، نو و قابل تجاری سازی هستند، اما چون نه می تواند ایده خود را به صورت قانونی ثبت کنند، نه درقالب اختراع قابل ثبت است پس به منظور جلوگیری از سرقت علمی در مغز ایده پرداز فریز خواهد شد

–عدم توجه به ایجادبنگاه های تجاری خریدوفروش ایده:

برخی از اختراعات دارای سند ثبت اختراع درفرابورس خریدوفروش می شودامابرای ایده های تجاری غیرقابل ثبت اختراع هیچ بنگاه رسمی برای خرید و فروش در کشور وجودندارد.

–عدم انگیزه برخی ازمسولین پارک های علم وفناوری:

عدم انگیزه و چندشغل داشتن آنها باعث عدم تمرکزشان بر وظیفه محوله می شود و این موضوع باعث عدم استقرار برخی صاحبان ایده های قابل تجاری سازی می شود. بهتر است انتخاب این افراد از بین افراد صاحب ایده و اختراع و باانگیزه انتخاب شود.

کشورماچنددهه دیرترازممالک دیگربه این مهم توجه کرده است پس بایدچندبرابرآنهاتلاش صورت گیردتابتوانیم به برخی شاخص های توسعه جهانی نزدیک شویم.

همچنین می توان به

ـ عدم ارتباط صاحبان ایده، واحدهای فناور و شرکت های دانش بنیان با سرمایه گذاران بخش خصوصی.

ـ عدم وجودشهرک های فناور و دانش بنیان و…در برخی شهرها نیزاشاره کرد.