آن‌ها زیر درختان یا زیرگذرها به‌صورت علنی مواد مصرف می‌کنند یا در جست‌وجوی ضایعات خشک‌اند؛ بی‌سرپناه، بی‌درمان.

 

برآوردها چه می‌گویند؟

براساس ارزیابی کارشناسان محلی از جمله اعلام بهزاد بایزیدی مدیرعامل مرکز ترک اعتیاد طلوع پاکی سقز، ۱۵۰ تا ۱۸۰ نفر از معتادان کارتن‌خواب در سطح شهر پراکنده‌اند.

حدود ۱۲۰ نفر به مراکز ترک اعتیاد منتقل شده‌اند؛ اما بخش قابل‌توجهی یا تمایلی به حضور در کمپ‌ها ندارند یا پس از مدتی دوباره به پاتوق ها باز می‌گردند.

بخش کوچکی از این افراد از شهرهای دیگر به سقز کوچ نموده اند؛ گرد آمدنشان در حاشیهٔ «چه‌م سقز» و نقاطی نظیر جنب اداره ارشاد و پارک کودک مشهود است.

 

صدای خیابان

یکی از معتادان کارتن‌خواب در پارک لاله می‌گوید:

«کمپ می‌روم؛ اما وقتی بیرون می‌آیم، جایی برای خواب ندارم، کار نیست. دوباره برمی‌گردم همین‌جا».

مددکار اجتماعی کمپ «امید نو» نیز هشدار می‌دهد:

«تا نهادهای شهری اشتغال حمایتی و سرپناه انتقالی فراهم نکنند، چرخهه بازگشت پایان نمی‌یابد».

 

یکی از دخترانی ۱۶ ساله که در کاقه گل مصرف می کند، می‌گوید:

«سرگرمی و تفریح نداریم، سقز به خیابان جمهوری و پارک شهر محدود شده، مشکلات مالی و خانوادگی دارم، مجبورم به سیگار و گل روی بیاورم…».

 

دکتر بابایی روانشناس و مدرس دانشگاه می گوید:

«تغییر سیک زندگی و ارتباط بدون ضابطه باعث شده برخی نوجوانان به راه ها و مسیرهای نادرست برای تخلیه هیجانات و یا غلبه بر مشکلات روانی و خانوادگی کشیده شوند، لذا باید جریان مستمر آگاهی بخشی و آموزش، توسعه مراکز تفریحی سالم و فرهنگی مورد توجه مسئولان و نهادهای متولی برای حل این مشکلات مورد توجه قرار گیرد …».

 

چرا چرخه اعتیاد تکرار می‌شود؟

موارد متعددی در تکرار چرخه اعتیاد در جامعه وجود دارد.

طاهر حسینی مدیر مرکز حامیان رهایی می گوید: کمبود ظرفیت مراکز بازپروری، عدم حمایت و ایجاد اشتغال برای افراد بهبودیافته، نبود تیم های تخصصی درمانی در حوزه اعتیاد، وجود شبکه های متعدد توزیع موادمخدر و در دسترس بودن آن باعث ادامه چرخه اعتیاد در جامعه می شود.

 

مشکلات روانی حل نشده، خانواده های از هم گسیخته یا دارای آسیب، ضعف مهارت های زندگی و ارتباطی در بین نسل جدید، کمبود تفریحات سالم، تغییر سبک زندگی، روش های غلط برای مقابله با اعتیاد از جمله در مراکز نگهداری معتادان و… از موارد دیگری بود که دکتر بابایی روانشناس به عنوان عوامل موثر برای اعتیاد و تکرار آن نام می برد.

 

دکتر خالد توکلی جامعه شناس هم با انتقاد از ساختارهای ضعیف و جزیره ای عمل کردن نهادهای متولی در امر پیشگیری از اعتیاد می گوید: نبود بانک شفاف داده مشترک، فرسودگی کنشگران و انجمن های مدنی برای نقش آفرینی جدی و مستمر در امر پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با موادمخدر، عدم مراقبت از معتادان بهبودیافته بعد از رهایی، گسترش آسیب های اجتماعی و خانوادگی ناشی از مشکلات و چالش های اقتصادی سال های اخیر در تکرار چرخه اعتیاد موثر می باشند.

 

پیشنهادات

اعتیاد دردی خانمان سوز بوده که آسیب ها و چالش های متعددی در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی ایجاد می نماید، لذا برای کاهش آسیب ها و چالش های فرارو و مقابله با آن در مرحله بعدی، باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد، که در این راستا راهکارهای زیر پیشنهاد می گردد:

ـ تدوین نقشه راه مشترک برای کنترل اعتیاد متناسب با زیست بوم جدید

تهیه نقشه راه توسط کارشناسان و متخصصان برای کنترل اعتیاد و مقابله تهیه، توزیع و مصرف موادمخدر امری ضروری است، در این نقشه باید به تحولات زمانی و مکانی، ظهور نسل جدید z و تمایلات خاص آن، گسترش موادمخدر صنعتی با انگیزه ها و طعم های متفاوت، زیست بوم جدید جامعه و ارتباط افراد با شبکه های مختلف شهری، جانی و مجازی و… توسط نهادهای سیاستگذار و تصمیم گیر مانند فرمانداری و اعضای شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر با همکاری دانشگاه ها، صاحب نظران، سمن‌ها و نمایندگان معتادان بهبودیافته برای تعیین اهداف، شاخص‌ها و جدول زمانی روشن امری ضروری به نظر می رسد.

 

ـ افزایش ظرفیت و تنوع مراکز

راه‌اندازی خوابگاه‌های کم‌آستانه (low-threshold) برای مصرف‌کنندگان خیابانی، در کنار کمپ‌های سنتی بازپروری.

 

ـ برنامه‌های حمایتی و مددکاری

پرداخت یارانه های  اشتغال و اعطای بسته‌های حمایتی به خانواده بهبودیافتگان با نظارت مددکاران اجتماعی.

 

ـ رویکرد کاهش آسیب (Harm Reduction)

راه‌اندازی مراکز تبادل سرنگ و اتاق مصرف کنترل‌شده برای کاهش انتقال بیماری و مرگ‌ومیر، همراه با در دسترس قرار دادن درمان نگهدارنده با متادون یا بوپرنورفین با نظارت کارشناسان بهداشت در جوارپاتوق های معتادان.

 

ـ برخورد قاطع و سرکوب اقتصادی باندهای تهیه و توزیع مواد

برخورد قاطع با سوداگران مرگ و باندهای تهیه و توزیع موادمخدر، تمرکز بر شناسایی حلقه‌های مالی، مسدودسازی حساب‌های سوداگران و مصادره اموال حاصل از قاچاق موادمخدر

 

ـ طراحی پویش های آگاهی بخشی و اطلاع رسانی

تولیدمحتوای حرفه ای، متنوع و متکثر و همچنین هشداردهنده برای اقشار مختلف جامعه درخصوص اعتیاد با همکاری رسانه ها و شبکه های پرمخاطب؛ اجرای برنامه های آموزشی نه به اعتیاد یا مهارت های زندگی و اجتماعی در مدارس، دانشگاه ها، مراکز بهداشتی، مساجد و مرکز عمومی؛ برپایی نمایشگاه های مختلف در مراکزی ماند پارک ها و معابر پرتردد شهری و…

 

ـ تقویت مشارکت مردمی

جلب مشارکت بیشتر انجمن های مردمی در امر مبارزه با موادمخدر و پیشگیری از اعتیاد، معافیت‌های مالیاتی برای خیرینی که مراکز حمایتی و ترک اعتیاد ایجاد می‌کنند….

 

جمع‌بندی

اعتیاد خیابانی در سقز نه صرفاً معضل سلامت، که بحرانی اجتماعی ـ اقتصادی است. برای شکستن چرخه، ترکیبی از آگاهی بخشی و اطلاع رسانی، توانمندسازی، درمان، کاهش آسیب، حمایت معیشتی و برخورد سیستماتیک با شبکه تهیه و توزیع لازم است.

اقداماتی که اگر در قالب یک استراتژی هماهنگ و با تأمین بودجهٔ پایدار انجام نشود، «درد بی‌پایانِ» اعتیاد و کارتن‌خواب‌ها ادامه خواهد یافت و تصویر خیابان‌ها و جامعه هر روز تاریک‌تر خواهد شد.

 

ـنویسنده: محسن مصطفایی