سقزرووداو: اکوتوریسم یا طبیعت گردی  یکی از حوزه ‌های مهم و نوین صنعت گردشگری است که در سال های اخیر طرفداران بسیاری را پیدا کرده است.

یکی از محورهای مهم گردشگری در کوردستان که در این حوزه پرطرفدار ظاهر شده محور اورامانات (مریوان- اورامان- هجیج- پاوه) در استان کوردستان به طرف کرمانشاه می باشد.

در کل منطقه اورامان شامل مناطقی از استان های کوردستان و کرمانشاه است که قسمتی از شهرستان های مریوان، سروآباد، سنندج و کامیاران در کوردستان، پاوه و جوانرود در استان کرمانشاه را در بر می‌گیرد. مشخصه اصلی اورامان ساختار طبیعی آن شامل کوه‌های سربه فلک کشیده، جنگل و رودخانه است و از لحاظ فرهنگی شامل مناطقی است که با لهجه کردی هورامی صحبت می‌کنند. طبیعت کوهستانی که شامل کوه‌های رفیع و دره‌های عمیق است مردمی سخت کوش را پرورده نموده که نمود عینی آن در تمام شئونات زندگی مانند معماری پلکانی، کشاورزی پلکانی، اعتقادات خالص دینی، تعهد به برگزاری رسومات قدیمی و… نمایان شده است.

طبیعت و فرهنگ این منطقه معمولاً دست نخورده و بکر هستند و کمتر تحت تاثیر تکنولوژی تغییر یافته اند، منطقه اورامان از جمله مناطق زیبا و دیدنی با فرهنگ غنی و پرجاذبه استان کوردستان است که علیرغم مشکلات زیرساختی، هر سال میزبان ده ها هزار نفر گردشگر داخلی و خارجی است.

در یک جمع بندی کوتاه می توان گفت: طبیعت بکر، کوه‌های سر به فلک کشیده، پوشش جنگلی متنوع، رودخانه‌های دائمی و فصلی، چشمه‌های جوشان آب‌های معدنی، صنایع دستی متفاوت و سنتی، محصولات باغی و دامی ارگانیگ همچون: روغن حیوانی، رب انار، عسل و…؛ مراسمات فرهنگی، صنایع دستی متنوع، غذاهای محلی متفاوت و… از جمله جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی این منطقه است.

مسیر این روستاهای این منطقه علیرغم سخت و صعب‌العبور بودن، زیبایی‌های بی‌مانندی دارد، عبور از میان درختان و پوشش طبیعی جنگلی، کوه های سربه فلک کشیده همراه با برف تابستانی، مشاهده دره های سرسبز از بالای کوه های مرتفع و… انگیزه را برای تکرار سفر بیشتر می نماید.

بافت روستاهای منطقه اورامانات، سنتی است و پشت بام هر خانه اکثراً حیاط خانه دیگری محسوب می‌شود، خانه ها از جنس سنگ و به صورت خشکه چین و پلکانی با شیب تند است، هرکدام از این روستاها و شهرهای اورامان تخت یا نودشه کاملا پلکانی بوده و به نوعی «هزار ماسوله» محسوب می شوند، به طوری که بسیاری از گردشگران با دیدن آن متحیر می شوند.

مردم منطقه نظرهای جالبی درباره تاریخچه محل زندگیِ خود دارند. آنها معتقدند که اورامانات‌تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته است و شهری اسرارآمیز است. هر گوشه از آن انگار بستر اتفاقی مهم در دل تاریخ بوده است.

کشف اورامان به مدد رسانه ها و جشنواره های فرهنگی

با این حال گسترش رسانه های جمعی و خصوصاً فضای مجازی و تولید محتوای متنوع و متکثر از بافت معماری، فرهنگی و طبیعت اورامانات در سال های اخیر، افزایش میل به طبیعت گری در میان گردشگران داخلی و خارجی، برگزاری جشنواره های فرهنگی همچون پیرشالیار و کومسای، جشنواره های انار و توت فرنگی و..؛ سبک زندگی و پوشش و آداب و رسوم متفاوت و کم نظیر مردم؛ اقداماتی از سوی برخی نهادهای اداری و مردمی برای شناساندن ظرفیت های اورامانات، طبیعت بکر و کم نظیر، صنایع فرهنگی و دستی متفاوت و متنوع این خطه، طبیعت زیبای رودخانه سیروان و چشمه بل و سد داریان (علیرغم مشکلات خاص آن)، گردنه برف گیر تته مشرف به دشت های سرسبز اقلیم کوردستان و…باعث حضور روزافزون گردشگران در اورامانات و شهرهای پیرامون شده است که نمونه امر حضور ده ها هزار نفری در تعطیلات عیدفطر امسال بود.

اورامانات‌تخت، سرپیر، کاله، رودبر، بلبر، ژیوار، ناو، نوین، سیلین، هجیج، دزلی، نودشه، همچنین اکثر روستاهای این منطقه تا پالنگان در کامیاران و… آن طرف تر جاذبه های دریاچه زریوار مریوان بعنوان نگین گردشگری در استان کوردستان و غرب ایران، خرید چمدانی در شهرهای مرزی، قرآن تاریخی نگل و…از مقاصد مهم گردشگری مسیر فوق محسوب می شوند.

مشکلات و کمبودهای مسیر از دیدگاه گردشگران

گردشگرانی که در منطقه اورامانات حضور یافته ضمن اذعان به جاذبه ها و ظرفیت های کم نظیر اکوتوریسم این خطه و متفاوت بودن آن با بسیاری از جاهای دیگر، برخی مشکلات و چالش ها را نیز مطرح و خواستار حل آن بودند.

کمبود زیرساخت ها از جمله: نبود جاده دسترسی مناسب، عدم علامت گذاری و نصب تابلوهای اطلاع رسانی مناسب در مسیرها، کمبود پارکینگ و محل اسکان موقت مسافرین در روستاها یا گردنه ها، متولی نداشتن اسکان و عدم اقدام خاص از سوی شهرداری ها و دهیاران محلی، نبود جایگاه بنزین و گاز در مسیر، عدم ساماندهی و قیمت گذاری مناسب خانه های بوم گری و سوئیت های اجاره، مراکز پذیرایی ضعیف و با ظرفیت محدود (از گردنه تته تا نودشه (از بلبر تا هجیج) از جمله مشکلاتی بود که غالب مسافران به آن اشاره می کردند.

یکی دیگر از مشکلات شدید این مسیرها، سرعت بسیار پایین اینترنت بود، در عصر ارتباطات و شبکه های اجتماعی، بسیاری از گردشگران نیاز به برقراری ارتباط انلاین، ثبت لحظه های شاد، تولید محتوا و… هستند و برخی گزارشگران نیز نیاز به ارسال خبرها و گزارشات فوری دارند، اما متاسفانه غیر از شهر اورامان، سرعت اینترنت و آنتن دهی در اکثر نقاط مسیر ضعیف است، البته باید اذعان نمود وضعیت در محدوده استان کرمانشاه بهتر از استان کوردستان است، بطوریکه سرعت اینترنت در روستای هجیج بسیار بهتر از محل چشمه بل در استان کردستان (حدود ۲۰۰ متر فاصله) بود.

عدم ساماندهی و مبلمان محل های پرتردد و ایجاد پارکینگ و تسهیلات برای گردشگران یکی دیگر از نقاط ضعف این مسیر در حوزه استان کوردستان است. برای نمونه اگر مقایسه ای بین روستای سیلین در کوردستان و هجیج در کرمانشاه داشته باشیم، هتل های سنگی، ساماندهی پارکینگ و مقبره هجیج و محل استراحت مسافرین توسط بنیاد مسکن و خیرین، قایق رانی منظم و…در روستای کوسه هجیج بسیار بهتر از سلین در استان کوردستان بود، هرچند طبیعت سیلین بکرتر از آنجا بود.

دغدغه کمبود فرصت های شغلی و تغییر بافت سنتی روستاها

تغییر برخی مناسبت های فرهنگی و آداب و رسوم سنتی، کاهش جمعیت جوان بدلیل نبود منبع درآمد مناسب و فرصت های شغلی، تغییر بافت سنتی روستاها از جمله مشکلاتی است که در این منطقه دیده می شود.

همچنین با آبگیری سد داریان بخش زیادی از انارستان‌ها و باغ‌های انجیر زیر آب رفته و اگر چه قبلاً وعده هایی از سوی مسؤولان برای توسعه باغات در نقاط دیگری از این روستاها داده شد هنوز جامه عمل به خود نگرفته است، لذا اگر برای تخصیص آب و مسیر دسترسی آن از سوی مسئولان و متولیان امر کاری انجام نشود، شاید رونق این روستاها کم فروغ تر شود و باغات منطقه اورامان تشنه‌ تر شده و موج مهاجرت و بیکاری بیشتر خواهد شد.

علیرغم همه کمبودها و مشکلات، محور مریوان- اورامانات- پاوه جاذبه ها و پتانسیل های بزرگی برای گردشگری دارد و می تواند به محور اکوتوریسم فرهنگی بین المللی تبدیل شود.

راهکارها

توسعه زیرساخت ها، اعمال مدیریت مناسب و هماهنگ در بحث توسعه زیرساخت ها و اماکن پذیرایی و اقامتی، تسریع در ثبت جهانی اورامانات، همکاری و هماهنگی نهادهای اجرایی با سازمان میراث فرهنگی برای ساماندهی امورات، برگزاری برنامه های فرهنگی در زمان های پیک حضور توریست ها در منطقه (مثلاً برگزاری کنسرت محلی و هه لپرکی، مراسم دف زنی و…)، حمایت بیشتر از تولیدکنندگان صنایع دستی و توسعه موزه های مردم شناسی توسط مردم در این منطقه خصوصاً با محوریت اورامان تخت، ساماندهی و نوسازی قایق رانی ها و امکان بیشتر مسافرت دریایی از سیلین تا هجیج و بالعکس، حمایت بیشتر از ساخت خانه های بوم گردی، ملزم نمودن شهرداری ها و دهیاری ها به ایجاد پارکینگ ها و مراکز اقامتی موقت و کمک به اسکان مسافران در زمان های ضروری و نظارت آنان بر قیمت های اجاره، فرهنگ سازی برای نحوه برخورد و پذیرایی از گردشگران با برگزاری دوره های آموزشی، دادن تخفیف در فروش صنایع دستی و غذاهای محلی، تخصیص آب از سد داریان به باغ های منطقه و ایجاد فرصت های مناسب شغلی، توسعه برگزاری جشنواره های انار، انجیر، توت فرنگی و…؛ و…از مواردیست که باید مورد توجه جدی قرار بگیرد.

لزوم تدوین طرح توسعه محور گردشگری بین المللی اورامانات

در این راستا تدوین برنامه راهبردی محور گردشگری بین المللی اورامانات (از مریوان تا پاوه) با هماهنگی استانداران و ادارات کل گردشگری استان های کوردستان و کرمانشاه و با تکیه بر صنایع فرهنگی و اکوتوریسم منطقه امری ضروریست.

نباید فراموش کرد هر گردشگری که به یک منطقه وارد می شودف می تواند نقش یک سفیر یا رسانه را برای تبلیغ آن منطقه در زادگاه خود ایفا نماید، فرصت بوجود آمده فعلی را برای اورامانات و مریوان را باید غنیمت دانست و اقدامات اساسی برای توسعه زیرساخت ها و گسترش اقدامات فرهنگی و الزامات گردشگری اکوتوریسم در مسیر مذکور انجام داد، تا روند حضور گردشگران مستمر و افزایش یابد. در صورت بی توجهی و عدم برنامه ریزی صحیح فرصت مذکور نیز از دست خواهد رفت.

ـ فردین مصطفایی