سقزرووداو: شهرستان سقز با قدمتی ۷ هزار ساله (طبق آخرین کاوش ها) یکی از شهرهای تاریخی خاورمیانه و حتی جهان محسوب می گردد، که دارای موقعیت استراتژیک جغرافیایی بعنوان پل ارتباطی شمال غرب با جنوب و جمعیتی بالغ بر ۲۴۰ هزار نفر، موقعیت تجاری- توریستی و مرزی می باشد.
در این شهرستان بیشتر از ۳۵۰ اثر باستانی شناسایی شده که تاکنون ۱۶۰ اثر آن در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است و چندین اثر دیگر در مراحل ثبت قرار دارد.
از شاخص ترین این آثار می توان به غار پیرمکاییل با ۷ هزار سال قدمت در روستای میرسعید، تپه کانی نیاز با ۶ هزار سال قدمت، تپه زیویه به عنوان نگین تاریخ و تمدن خاورمیانه (اشیای نفیس آن زینت بخش موزه های ایران و امریکا، فرانسه و سایر کشورهای جهان است)، قلعه صاحب با پنج هزار سال قدمت، قپلانتو، گورستان ماناها در علی آباد، مسجدهای دومناره، شیخ مظهر، ترجان، تمبربگ و سرا، عمارت کمانگر، حمام های حاج صالح، شیخ و قلندر، عمارت فیض‌الله بیگی، ام القرآن شیخ حسن الکوردی مولان آباد، کاروانسرای تاجوانچی، قلعه کوشکله و…اشاره کرد.
یکی از آثار تاریخ- طبیعی حوزه تمدنی شهرستان سقز، غار کرفتو بوده، این غار هزاران سال است که در حوزه این شهرستان قرار داشته و دارای ارتباط، همخوانی و پیوستگی تاریخی با قعله زیویه، قبرستان مانایی ها در علی آباد و شهر باستانی- تاریخی سقز بوده، لذا براساس مستندات تاریخی، جغرافیایی و اداری این آثار مجموعه ای به هم پیوسته و غیر قابل تفکیک هستند. در کتاب ها و منابع تاریخی از جمله تاریخ “کرد و کردستان” بابا مردوخ روحانی و سفرنامه های خارجی، کتاب های تاریخی منطقه و اسناد موزه ملی این غار جزو جدایی ناپذیر سقز عنوان شده و امورات و اداره آن توسط سیستم اداری و مردم سقز صورت گرفته است.
غار کرقتو در فاصله ۷۰ کیلومتری سقز و تقریبا همین فاصله از دیواندره قرار گرفته، اما در دل روستای میرسعید سقز (فاصله یک کیلومتر) قرار گرفته در حالیکه با مسعودآباد نزدیک ترین روستای دیواندره (حدود ۱۰ کیلومتر) فاصله دارد و در حوزه آبریز سقز قرار گرفته، در تقسمیات کشوری نیز در حوزه سقز بوده اما بعداً تغییراتی غیرکارشناسی اعمال نموده اند.
براساس مستندات موجود در تصمیمی شتابزده، غیرکارشناسی، سیاسی و غیرتوسعه ای، بحث واگذاری امورات غار کرفتو در سال ۱۳۷۶ و اندکی پیش مطرح شده (اواخر دوره استانداری رحیمی، در آن زمان هاتفی فرماندار سقز بوده) که نتیجه ای نداشته، مجدداً در زمان استاندار بعدی کوردستان (دکتر رمضانزاده و عباس آبادی فرماندار وقت سقز) قضیه واگذاری غار کرفتو به دیواندره مطرح شده که بعلت اعتراضات عده ای از نخبگان و مستندات اداری چند ماه تصمیم معلق مانده، اما مجدداً در سال ۱۳۷۷ موقتاً بحث راه سازی و برق کشی آن به حوزه دیواندره (به بهانه عدم اقدام خاص از سوی مسئولان وقت سقز) واگذار تا مقدمات کامل تفکیک آن از سقز با اهداف غیرفرهنگی و غیرتوسعه ای فراهم شود.
در آن مقطع مواردی همچون: عدم اقدام مناسب از سوی مسئولان وقت و اسبق سقز، لزوم تقویت شهرستان تازه تاسیس شده دیواندره، پافشاری نمایندگان و فرماندار دیواندره و ضعف و ناتوانی مسئولان وقت سقز، تغییر در تقسیمات موجود و… به عنوان دلایل واگذاری غار کرفتو به دیواندره عنوان شده در حالیکه آگاهان اجتماعی این اقدام را غیرکارشناسی و سیاسی جهت انشقاق در پیوستگی تاریخ منطقه و غرقابل توجیه می دانستند.
در این سال اعتراضات و مکاتباتی از سوی مورخین و نویسندگان شهرستان با مسئولان میراث فرهنگی، استاندار کوردستان، فرماندار سقز، نماینده وقت سقز و بانه (مرحوم نعمت زاده) صورت می گیرد، و با اشاره به دلائل تاریخی و منطقه ای خواستار خودداری استاندار از این تصمیم شده اند. نهایتاً دکتر رمضانزاده در جلسه شورای اداری استان کوردستان در مریوان با حضور وزیر راه و ترابری در بهار ۷۸، قول بازگرداندن غار کرفتو به سقز را می دهد و عنوان کرده که مساله هنوز قطعی نشده است. این روال ادامه دارد تا در سال های بعد و در غیاب نداشتن نماینده سقز و بانه در مجلس (سال ۷۸ تا ۸۰)، غار به لحاظ اداری به دیواندره واگذار می شود و از آن زمان تاکنون پیگیری های مقطعی از سوی نمایندگان مجلس (در کمال بی توجهی مسئولان اجرایی) صورت گرفته که می توان به مکاتبات فخرالدین حیدری نماینده سابق سقز و بانه با سازمان میراث فرهنگی و وزارت کشور و نامه محسن بیگلری نماینده سقز و بانه خطاب به رئیس جمهور، وزیر کشور و مسئولان مرتبط برای بررسی و بازگرداندن امورات غار کرفتو به سقز اشاره کرد که تاکنون نتیجه ای نداشته و پیگیری ها و مطالبه گری ها پیوسته، جدی و هدفمند نبوده است.
با این حال امید است پیگیری های حقوقی و اداری توسط مسئولان و نماینده مجلس انجام و نخبگان و مورخین نیز با ارائه تحلیل و مستندات تاریخی نسبت به اثبات حقانیت شهرستان مظلوم سقز و بازگرداندن غار کرفتو به منزلگاه نخستین خود اقدام نمایند.