از دیدگاه کارشناسان خودکشی نوعی آسیب چندبعدی رفتار است که عوامل متعددی در بروز آن دخالت دارد و همواره به عنوان یکی از مشکلات و نگرانی‌های بهداشت عمومی در جوامع مختلف مطرح است.

در عصر اطلاع رسانی دیجیتال هر روز که صفحه‌های رسانه‌های مکتوب و مجازی را ورق می‌زنید در کنار اخبار مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خبرهایی تلخ از حوادثی نظیر خودکشی افراد بویژه جوانان و زنان به دلایل مختلفی به چشم می‌خورد که در سال‌های اخیر رو به افزایش است.

دلایل و علت خودکشی

روانشناسان و جامعه شناسان درخصوص عوامل موثر در بروز پدیده خودکشی  به مواردی همچون فقدان مکانیسم ها و حمایت های اجتماعی، عوامل روانی  مانند افسردگی، اختلال دوقطبی، الکلیسم، برخی اختلالات شخصیت، بیماری‌های سایکوز و دلایل اجتماعی مانند فقر، تبعیض، بیکاری و اعتیاد، عدم آگاهی از حد و مرز مشخص برای برآورده شدن خواسته‌ها و تلاش‌های بی ثمر برای رسیدن به آن‌ها، عوامل ژنتیکی و… اشاره می کنند.

همچنین مسائل خانوادگی مانند ازدواج تحمیلی، طلاق، اختلاف بین زوجین و تبعات احتمالی آن، مشکلات در روابط میان فردی، عوامل فرهنگی همچون ایجاد تغییرات سریع در جامعه، عوامل اقتصادی شامل بحران‌های اقتصادی، مشکلات مالی و استرس‌های ناشی از کار یا تحصیل، ناامیدی، ناتوانی و عدم دریافت حمایت‌های اجتماعی مناسب در مواقع درماندگی یا بروز چالش ها، نداشتن مهارت های ارتباطی و آموزشی، افسردگی، بیماری های مزمن و… از دیگر دلایل خودکشی هستند، که با ایجاد شرایط و اقدامات آموزشی می‌توان تا حدودی از این موضوع مهم پیشگیری کرد.

گاهی ممکن است افراد به دلیل ناتوانی در مقابله با شرایط و اتفاقات آسیب زا، برای مقابله با مشکلات خود تصمیم به خودکشی بگیرند. افراد به دلیل ضعف تربیتی والدین و سیستم غلط آموزش و پرورش در سنین پایین مهارت‌های مقابله‌ای، سازگاری و زندگی را یاد نمی‌گیرند و در شرایط سخت تصمیم به خودکشی می‌گیرند.

به عقیده صاحبنظران حوزه روانشناسی ارتباطات، یکی دیگر از دلایلی که می تواند در شکل گیری ذهنیت و  تصمیم به خودکشی موثر باشد درج غیرتخصصی و با جزئیات پدیده خودکشی در برخی رسانه ها و کانال های خبری است که می تواند به مثابه نمایش یک فیلم یا بازگویی یک حادثه و داستان برای افراد افسرده و در معرض آسیب مورد توجه و سپس تقلید قرار بگیرد.

نشانه های خودکشی

مشاوران به بروز برخی رفتارها و نشانه ها را در افراد قبل از انجام خودکشی اشاره می کنند و معتقدند در صورت مشاهده رفتارهایی نظیر: گوشه نشینی، اضطراب و ناراحتی، احساس درماندگی و خشم، افسردگی و درماندگی افراد باید آنها را به مراکز مشاوره و درمانی هدایت نمود.

نشانگرهای عاطفی می تواند شامل موارد زیر باشد:

احساس افسردگی، عدم علاقه به فعالیت های روزمره ، لذت نبردن از چیزی، تحریک پذیری، خشم، اضطراب، شرم یا تحقیر شدن، نوسانات خلقی.

نشانگرهای کلامی عبارتند از:

بیان سخنانی درباره کشتن خود یا پوچ بودن زندگیحرف زدن از کشتن خود، حرف زدن در مورد بی فایده بودن زندگی، گفتن اینکه زندگی بدون هدف و بیهوده است.

نشانگرهای رفتاری می تواند شامل موارد زیر باشد:

جدا کردن خود از دیگران، قطع ارتباط با دوستان یا خانواده، دادن اموال به دیگران، رانندگی بی پروا، افزایش تجاوز، افزایش مصرف مواد مخدر و الکل، جستجو در مورد خودکشی در اینترنت، جمع آوری مواد (قرص یا سلاح).

راهکارها

برخی مناسبات اجتماعی نظیر بحران های اقتصادی و مالی از حوزه و اختیار افراد خارج است، اما در همین حالت هم فعالیت مستمر و پویای نهادهای حامی و مداخله گر در بحران ها می تواند از ناامیدی افراد جلوگیری و امید را در انان زنده نگه دارد.

به عقیده روانشناسان، در صورت مشاهده افراد در معرض خودکشی، باید به صورت شفاف در مورد خودکشی صحبت و رهنمون کرد و  فرد را به سمت درمان ارجاع داد و از روان شناس، روان پزشک، مددکار، مشاور، اورژانس اجتماعی و صدای مشاور کمک گرفت.

ارائه خدمات مشاوره در لحظه‌های سخت به صورت تلفنی و حضوری توسط متخصصان و مراکز مشاوره و اورژانس اجتماعی (تلفن: ۱۲۳) می‌تواند یاریگر افراد نیازمند به مشاوره باشد.

دارو درمانی و فرهنگ سازی جهت از بین بردن برخی استرس ها و مقاومت های منفی، خدمات رایگان و یا بیمه برای روان درمانی، آموزش مهارت های زندگی و حل مساله بصورت حضوری یا از طریق رسانه های جمعی از دیگر مواردیست که باید مورد توجه قرار گیرد.

فراگیری مهارت‌هایی از جمله حل مساله، تاب آوری بویژه در حالت بحرانی و در شرایطی که فرد درد و احساس استرس دارد، تنظیم هیجان‌های منفی، مدیریت خشم، چگونگی کنترل رفتارهای ناگهانی و فرزند پروری ضروری است.

با راه اندازی گروه‌های همیاران سلامت روان اجتماعی، پایگاه سلامت اجتماعی و تیم‌های اجتماع محور  توسط نیروهای داوطلب مردمی در کل محلات توسط اداره بهزیستی و سایر نهادها و انجام فعالیت‌های اجتماعی باید نسبت به ارتقای سطح سلامت روانی – اجتماعی اقدامات بیشتری انجام داد.

ـ محسن مصطفایی