فردین مصطفایی دانشجوی دکتری مدیریت رسانه دانشگاه تهران
در روزهای اخیر برخی حوادث مهم و دارای ابعاد بین المللی از جمله سقوط هواپیمای بوئینگ اکراین رخ داد که موجب واکنش های مختلف بین المللی و حساسیت بالای افکار عمومی شد.
حادثه ای که بیش از ۱۷۰ نفر از شهروندان آنهم اکثراً افراد نخبه جان خود را ازدست دادند. در این میان رسانه های داخلی بازهم فضا را بکلی باختند و برای بررسی ابعاد قضیه و دلایل سقوط صرفاً به گفته های منابع رسمی مانند مسئول سازمان هواپیمایی اکتفا نمودند و هرنوع فرضیه دیگر توسط برخی خبرگزاری ها رسمی نفی می شد؛ در آنسو رسانه های بین المللی سناریوهای مختلفی مانند احتمال برخورد موشک و یا شلیک ضدهوایی، عملیات تروریستی و…را برجسته و روی آن مانور خبری دادند.
در چنین شرایطی که حادثه ای پیچیده و مبهم روی داده و اخبار متناقض فضای عمومی را دربر می گیرد توجه به روزنامه نگاری تحقیقی و آزاد بهترین راکار برای بررسی ماجرا و طرح سناریوهای مختلف است.
روزنامه‌نگاری تحقیقی یا گزارشگری تحقیقی(Investigative Journalism) نوعی روزنامه‌نگاری است که در آن گزارشگران یک موضوع مورد علاقه، را که غالباً جرم، فساد سیاسی یا خطاکاری شرکت‌ها را در بر می‌گیرد عمیقاً مورد بررسی و تحقیق قرار می‌دهند.
روزنامه نگاری تحقیقی یکی از ژانرهای جذاب و البته دشوار روزنامه نگاری است که هوش، پشتکار و جسارت زیادی را می‌طلبد. یک روزنامه‌نگار تحقیقی شاید ماه‌ها یا سال‌ها در حال جستجو و آماده‌سازی یک گزارش باشد. این نوع روزنامه‌نگاری غالباً توسط روزنامه‌ها، سرویس‌های خبری یا روزنامه نگاران آزاد انجام می‌شود. در یک گزارش تحقیقی ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها صرف تحقیق یا آماده‌سازی گزارش شود، اما در دنیای امروز و به یمن وجود تکنولوژی ها و فناوری های پیشرفته و فضای آزاد تبادل اطلاعات، وقایع در اندک زمانی مشخص می شود.
از دیدگاه بسیاری از محققان و روزنامه‌نگاران، روزنامه‌نگاری تحقیقی نقطه اوج کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است، به عبارتی روزنامه‌نگاری تحقیقی نوعی روزنامه‌نگاری عمقی است.
روزنامه‌نگار تحقیقی نه تنها کار یک محقق را انجام می‌دهد، بلکه نقش یک داستان‌نویس را هم دارد. آنان به جستجوی جزییات و ناگفته‌های یک موضوع می‌پردازند. این سبک، نه تنها جنبه‌هاى عینى و تشریحى را در بر دارد، بلکه به رابطه میان رویدادها و فرآیندها نیز توجه خاص دارد. آنان محصول جستجو‌های خود را از طریق شخص یا اشخاصی که داستان به وسیله آنها گفته یا روایت شده است را به خواننده منتقل می‌کنند.
روزنامه‌نگار تحقیقی با تهیه گزارش از وقایع و مصاحبه با اشخاصی که در جریان شکل‌گیری یک خبر یا رویداد نقش داشتند و یا منابع موجودی که می‌توانند در شفاف کردن زوایای موضوع گزارش به او کمک کنند، الهام گرفته و کار خود را تکمیل می‌کند.
آنچه در حوادث اخیر روی داد اطلاع رسانی یکسویه، غیرتحقیقی و شتاب زده توسطرسانه های داخلی بود که نه تنها افکار عمومی را قانع نکرد و بسوی کشف حقیقت نرفت، بلکه شایعات و ابهام را افزایش داد که نتیجه آن بی اعتمادی به مراکز اطلاع رسانی داخلی است.
در چنین شرایطی بهتر است فضای اطلاع رسانی بسط داده شود و مدیریت اطلاع رسانی بحران تشکیل شود و ابهامات کاهش یابد، روزنامه نگاران در کنار مقامات رسمی به طرح سوال و پرسش از نخبگان و صاحبنظران مرتبط بپردازند، نظرات موافق و مخالف را جمع آوری نمایند، خبر و داده ها و نظرات شهروندان در شبکه های اجتماعی و بررسی های میدانی مورد توجه قرار دهند.
باید گفت در حوادث اخیر مانند ناارامی های آبان ماه و سقوط هواپیمای اخیر، رسانه های داخلی از قافله بطور کلی عقب ماندند و اگر روند به این شیوه پیش برود باید مرگ روزنامه نگار تحقیقی و آزاد را در ایران و افزایش بی اعتمادی به رسانه های داخلی را قطعی بدانیم.