خرد جمعی همیشه راه و مسیری برای گذار از مشکلات و مصائب پیدا می‌کند، اما این مسیریابی براساس اطلاعات و دانسته‌ها رخ می‌دهد. حال اگر اطلاعات درست و حقیقی منتقل نشود، مسیریابی با مشکل روبه‌رو می‌شود و چه‌بسا به بیراهه رود، همچنین تحقق بخشی از توسعه و پیشرفت در جامعه نیازمند تعامل اجزای مختلف آن، تلاش در جهت حفظ و پرورش سرمایه اجتماعی و پرهیز از شکاف ها و تعارضات ناخواسته اجتماعی – فرهنگی می باشد.

رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی با بازنمایی مسائل جامعه، ارائه گزارش‌های خبری و تحلیلی، تضارب آرا و اندیشه، تولید و ترویج مبانی فکری – فرهنگی و ارزش ها می توانند نقش مهمی در ایجاد تعامل سازنده در جامعه ایفا کنند. درعین‌حال، گاه دیده می‌شود که همین شبکه ها و رسانه ها به ابزاری برای سرگشتگی، تخریب و تنش در جامعه ایجاد شوند.

یکی از راه های استفاده بهینه و درست از رسانه ها و شبکه های اجتماعی، کنشگری فعال و واکنش منطقی در این عرصه، تقویت سواد رسانه ای شهروندان و تفکر انتقادی و پرسشگرانه در مواجه با محتواهای مختلف می باشد، خصوصاَ آنکه فیک نیوزها یا گروه یا کانال هایی بخواهند بنیان های فکری، ارزشی، خانوادگی و سرمایه اجتماعی را تخریب یا تنش و آسیب را در جامعه ایجاد نمایند.

مهارت های سواد رسانه ای به کودکان، نوجوانان و همه افراد جامعه، مهارت های تفکر انتقادی و کنشگرانه، تحلیل اصول و قواعد رسانه، نقد کلیشه ها و مفاهیم غالب، تفسیر معانی و پیام های متعدد  را آموزش داده تا بتوانند یک مخاطب فعال، خلاق، گزینشگر و هوشمند باشند نه صرفا یک مصرف کننده ساده و خام برای پیام ها.

کلیات سواد رسانه ای حول این سوالات است: در مواجه با هر رسانه و پیامی باید فرد تامل نماید که این پیام رسانه ای از سوی چه کسی است؟ چه کسی آن را تولید کرده یا آن را ساپرت کرده است؟ چرا؟ مخاطب و جامعه هدف این پیام  چه کسانی هستند؟ کدام کلمات، تصاویر یا صداها را نشان می دهند؟ آیا برای خیرعموم است یا ضرر؟ ارزش ها و هنجارها را تقویت می کند یا تضعیف؟و….

ارتقای سواد رسانه‌ای و کنشگری هوشمندانه در شبکه‌های اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است. در دنیای امروز که اطلاعات به سرعت در حال انتشار است و شبکه‌های اجتماعی به یکی از اصلی‌ترین منابع خبری تبدیل شده‌اند، داشتن سواد رسانه‌ای به افراد کمک می‌کند تا:

 

۱ـ تشخیص اطلاعات معتبر: با افزایش اخبار جعلی و اطلاعات نادرست، توانایی تشخیص منابع معتبر از غیرمعتبر ضروری است. سواد رسانه‌ای به افراد کمک می‌کند تا بتوانند به راحتی اطلاعات صحیح را شناسایی کنند.

 

۲ـ تحلیل انتقادی: سواد رسانه‌ای به افراد این امکان را می‌دهد که به صورت انتقادی به محتوای منتشر شده نگاه کنند و تحلیل کنند که چه پیام‌هایی در پس آن‌ها نهفته است.

 

۳ـ کنشگری فعال: با ارتقای سواد رسانه‌ای، افراد می‌توانند به صورت هوشمندانه‌تری در مباحث اجتماعی و سیاسی شرکت کنند و نظرات خود را به اشتراک بگذارند. این کنشگری می‌تواند به شکل مثبت در تغییرات اجتماعی مؤثر باشد.

 

۴ـ مدیریت زمان و محتوا: افراد با داشتن سواد رسانه‌ای می‌توانند زمان خود را بهتر مدیریت کرده و از محتوای بی‌کیفیت دوری کنند. این امر به کاهش استرس و افزایش کیفیت زندگی کمک می‌کند.

 

۵ـ آگاهی از خطرات: سواد رسانه‌ای به افراد کمک می‌کند تا از خطرات احتمالی مانند هک شدن، فیشینگ و سوءاستفاده‌های آنلاین آگاه شوند و اقدامات لازم را برای محافظت از خود انجام دهند.

 

۶ـ برخی پیشنهادات در راستای ارتقای سطح سواد و کنشگری فعال در شبکه های اجتماعی:

ـ به قواعد و عرف جاری جامعه احترام بگذارید

ـ از گذاشتن عکس های دسته جمعی با دوستان و خانواده و… بپرهیزید

ـ از اعتماد به افراد با هویت ناشناس خودداری کنید.

ـ به هر پیام و متنی اعتماد نکنید و روی آن تحقیق نمایید.

ـ در هر کانال و پیجی اضافه نشوید یا هر پستی را لایک نکنید

ـ از صحت اخباری که منتشر یا فوروارد می کنید، اطمینان حاصل کنید.

ـ با اندیشه و احتیاط محتوای یا تصاویر خود را به اشتراک بگذارید.

ـ با دیدگاه انتقادی و آسیب شناسی به مطالب و محتویات کانال ها و پیج ها نگاه کنید.

ـ پیام های هرز، فیشینگ، توهین آمیز، خشونت بار، کلاهبرداری، فردش موادمخدر و… را ریپورت یا بلاک نمائید.

 

در نهایت، ارتقای سواد رسانه‌ای و کنشگری هوشمندانه نه تنها به فرد کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به تقویت جامعه و ایجاد فضایی سالم‌تر برای تبادل اطلاعات و نظرات نیز منجر شود.

لذا هوشمندانه و مسئولانه با محتوا و موارد منتشر شده در رسانه های نوین اجتماعی برخورد کنیم و از افتادن در چرخه های معیوب و ناخواسته خودداری نماییم.

دغدغه ارتقای سواد نوین رسانه ای باید عمومی باشد و والدین، فرزندان و به طور کلی خانواده ها، سازمان ها، نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی، جامعه مدنی، دولت و… همگی در این حوزه احساس نیاز و وظیفه نمایند. باید مسئولانه تر از گذشته در فضای مجازی حضور یافت و به ایفای نقش پرداخت تا ضمن مصون ماندن از تأثیرات منفی احتمالی، از مزایا و اثرات مثبت آن نیز بهره گرفت.