وریا نوروزی، فعال فرهنگی

نظام آموزشی کنونی جامعه ی ما، میراث بیش از ۱۷۰ سال تلاش برای برقرار کردن سیستم آموزشی نوین در تاریخ معاصر ایران است، که از دوره ناصری شروع شده است. در عصر قاجار برای اولین بار کلمه education به آموزش و پرورش و یا تعلیم و تربیت ترجمه گردید و بعد از تفکیک وزارتخانه ی فرهنگ در سال ۱۳۴۶ به سه وزارتخانه و نامگذاری وزارت آموزش عمومی به نام وزارت آموزش و پرورش این اصطلاح برای همیشه در ادبیات دولتی، عمومی و آموزشی ایران ماندگار شد. حال با سپری شدن نزدیک به دوقرن از شروع آموزش به صورت رسمی در ایران و فاصله گرفتن از سیستم آموزش سنتی و مکتب خانه هنوز نتوانسته ایم ترجمه ای مناسب برای کلمه(education) پیدا کنیم. عدم یافتن معادلی مناسب برای اجوکیشن نه تنها ما را در مورد اهداف و حتی چیستی آن دچار سردرگمی کرده، بلکه با ترجمه ی آن به آموزش و پرورش این نهاد آدم ساز به ورطه ی دوگانگی هایی افتاده است، که هر روز تعداد آن رو به افزایش است. مدارس دولتی و غیردولتی، معلم رسمی و غیررسمی(خرید خدمات، ماده ۲۹ و …)، زرنگ و تنبل، باهوش و کم هوش و…

و حالا رسیده ایم به شاد و ناشاد، شاد و ضدشاد…

نظام آموزش و پرورش ایران در حالی هنوز درگیر و دار تقدم آموزش بر پرورش، و یا پرورش بر آموزش است، که به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران و منتقدین آن، هم آموزش و هم پرورش هر دو باهم، اگر کە نگوییم ناشاد, حداقل حال شادی را ندارند. آموزش تبدیل به بنگاه تجارتی عده ای شده که انواع و اقسام اسامی رنگارنگ را برای نیروی انسانی اش انتخاب می کند. معلمانش شده اند معلمان خرید خدمات، معلمان مدارس غیردولتی و ماده ۲۹ و…، و  دانش آموزانش انواع برچسبهای هوشی، شخصیتی و اجتماعی را بر خود می بینند. دانش آموزان چندپایه در دوردست ترین روستاها بدون داشتن حداقل های آموزشی و تکپایه ها در لاکچریترین مدارس با استخر و سلف سرویس و سفرهای خارجی. البته در این جا برخلاف چندشغله، چندماشین و یا چندهمسر، چند، نشانی از ثروت و دارایی ندارد تا به حال شاد منجر شود، بلکه فقط در تعداد پایه های حاضر در یک کلاس از مفهوم چندش؟ بهره برده است.

اما در این نهاد طبقاتی کرونا همه را با یک چشم نگاه کرد و همه را خانه نشین کرد. اما مدارس تعطیل شده دوگانه ای دیگر را برایمان به ارمغان داشت، گویا عجیب، عجین شده ایم با این دوگانه ها. آن یکی اندوهگین سفر خارجی کنسل شده از طرف مدرسه لاکچری اش است و آن یکی ناشاد، چون که گوشی اش شاد را خوش ندارد و گریزان است از شاد. گویا طفل گریزپای ما را، از شاد فراری است.

از این دوگانه ها باز داریم، مانند منفعت یا مصلحت. آیا شادشدن و شادبودن مصلحت است یا منفعت؟

در حالی که دانش آموزان بسیاری از مدارس روستاها و حاشیه های شهر به دلیل نداشتن گوشی اندروید و یا یک گوشی در منزل و حضور چند فرزند، داشتن تنها یک گوشی برای پدری که از کله ی صبح تا نصف شب سر کار است و یا بهتر بگوییم دنبال کار، هم آموزش فرزندش تعطیل شده و هم پرورش اش، در همین حال در مدارس خاص و بهتران به دلیل آنکه اپلیکیشن شاد با نسخه ios و گوشیهای آیفون سرناسازگاری دارد، صدای عده ای را درآورده است.

در این نظام آموزشی، باز دوگانگی موجود است. فرهنگ غربی و مدرن یا فرهنگ ایرانی و سنتی. مدرنیته دو مولفه دارد عقل و ابزار. مگر می شود ابزار آن را هر روز، به روز کنید، اما در عقل و فکر و فرهنگ آن که نه به روزرسانی، حتی تولیدات تاریخ مصرف گذشته هم نداشته باشیم، خوب می شود، یک روز تلگرام با فیلترینگ، یک روز واتساپ و روز دیگر شاد فیلتر شده توسط فقر و.. یا آیفون.

این چکیده ای است از آموزش و پرورش ما. خدماتش را واگذار کرده ایم به یک پیمانکار تا معلم اجاره کند و شود معلم خریدخدماتی و غیردولتی و از آن طرف آموزش اش را فروخته ایم به موسسات علم پراکنی، اما با شاد، دانش آموزانش را نظارت می کنیم، که نکند در تلگرام چیزی ببیند که شادی در آن مستوجب تنبیه باشد، اما کتاب های غیردرسی، بنگاه های کنکوری و… دقیقا عین شادند و مشکلی ندارند.

۱۷۰ سال است از نظام غربی آموزش و پرورش فقط تجاری سازی آن را سهمی برده ایم، غافل از آنکه پشت این تجارت احتمالا فکری هم باشد. تا هم تجارت را زیر سوال ببریم و هم آموزش و پرورش را؟

این دوگانه های موجود در سیستم آموزشی ما ادامه خواهد داشت، چون  آموزش و پرورش ما دوگانه پایه ریزی شده است. به قول مصلح و بادامچی در مقدمه ی ترجمه ی کتاب “نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن” از “دیوید مناشری”:

“جدایی انداختن میان دو وجه از پدیده ای واحد، زمانی معنادار است که اولا، واقعا

هر دو لفظ به دو حیث مختلف اشاره داشته باشند و ثانیا واژه ثالثی برای اشاره به موجود متحد و مرکب از این دو وجود داشته باشد. ترکیب آموزش و پرورش مثل ترکیب آب و شکر است، که اساسا جدایی این دو را القا می کند و نه مانند ترکیب شربت که یکی بودن این دو را در خود دارد”.

دوگانه ی بعدی، در  education ما چه خواهد بود…