فساد پدیده‌ایست که در تمام جوامع برای شهروندان و زندگی روزانه‌شان مشکلاتی ایجاد می‌کند. پدیده‌ای که در هر جامعه‌ای کم و بیش دیده می‌شود اما این دلیلی بر عادی‌انگاری و عبور راحت از کنار آن نیست. همانگونه که همه انسان‌ها به بیماری مبتلا می‌شوند ولی از کنار بیماری خود و اطرافیان با این استدلال که «خب، همه مریض می‌شوند!» نمی‌گذریم و برای درمان آن تلاش می‌کنیم، به همین شیوه نباید در مورد فساد کم‌توجهی کنیم و از خطر عواقبش برای خود و جامعه‌مان صرف‌نظر کنیم.
زنگ خطر بزرگتر وقتی به صدا درمی‌آید که حجم شیوع فساد، بیشتر و زمان آن طولانی‌تر شود. فساد مانند بیماری واگیرداری است که باعث می‌شود کارهایمان با هزینه و در زمان بیشتری انجام شود، بی‌اعتمادی را افزایش می‌دهد و ارزشهای اخلاقی را به چالش می‌کشد و به مرور تاروپود جامعه را سست می‌کند. به همین دلیل جامعه بشری برای مقابله با این مشکل بین‌المللی «کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با فساد (UNCAC) »را تشکیل داد.
روز جهانی مبارزه با فساد از زمان تصویب این کنوانسیون در ۱۳ اکتبر ۲۰۰۳ هر ساله در ۹ دسامبر برگزار می‌شود تا آگاهی عمومی را در خصوص مبارزه با فساد افزایش دهد. پیش از ورود به بحث مبارزه با فساد باید درک مناسبی از مفهوم و مصادیق آن داشته باشیم تا در تحلیل موضوعات با مشکل مواجه نشویم. سازمان شفافیت بین‌الملل فساد را «سوءاستفاده از اختیارات تفویض شده برای منافع شخصی» تعریف می‌کند و در تعریفی فنی‌تر با فرمولی مواجهیم که فساد را مساوی می‌داند با تجمیع قدرت انحصاری و اختیار در حالی که ۳ عنصرِ پاسخگویی و شفافیت و صداقت موجود نباشد.
منفعتِ تعریفِ دقیق در این است که معیارهای شناخت را افزایش می‌دهد و در مرحله حل مسئله باعث می‌شود با ابزارهای مختص هر مشکل سراغ آن برویم و سعی نکنیم با ابزاری که مناسب حل تخلفات دیگر مانند ترکِ فعل مدیران است بخواهیم مشکل فساد را حل کنیم. در یادداشت قبلی تمثیل کارخانه تولید فساد را به کار بردیم و دیدیم که در مبارزه با فساد ۳ نوع سیاست ۱- پیشگیرانه ۲- فرآیندی و ۳- پسینی را می‌توان اخذ کرد. اعمال دسته سوم (مانند مجازات مفسدین) در ایران رایج و مطلوب است و بیشتر اوقات مطالبه مردم در مبارزه با فساد ، مجازات سنگین‌تر مفسدین است و مسئولین نیز هنگامی که بخواهند در این مورد سخنی بگویند از عباراتی همچون «اشدّ مجازات» و «با احدی تعارف نداریم» استفاده می‌کنند. در صورتی که بدون اخذ سیاستهای پیشگیرانه، کارخانه فساد با استفاده از بستر ساختارها و سازوکارهای فسادزا همچنان به تولید فساد ادامه خواهد داد.
در تجربه‌های موفق جهانی و داخلی مبارزه با فساد ، پیشگیری از وقوع فساد بیشترین سهم را در کاهش فساد داشته‌است. این پیشگیری علی‌رغم اهمیت موضوعات اخلاقی و وجدان اشخاص، با مدیریت بسترهای وقوع فساد عملاً امکان انجام فساد را در نقاط فسادخیز به صفر نزدیک کرده و با بستن درِ دیگ، راهی برای خرابکاری گربه‌های بی‌حیا نگذاشته. این سیاستهای پیشگیرانه با کمک فناوری، گستردگی و ضریب نفوذ بیشتری پیدا کرده و توانسته علاوه بر کاهش فساد سرعت انجام امور را افزایش دهد و تجربه خوشآیندی را برای خدمت‌دهنده و خدمت‌گیرنده در فرآیندها فراهم کند. (به عنوان مثال ابزار الکترونیکی شدن فرآیندها).
کمپین بین‌المللی روز جهانی مبارزه با فساد، امسال با تم «حق تو، نقش تو: نه گفتن به فساد» برگزار می‌شود و اهمیت نقش تک تک افراد جامعه را در امر پیشگیری و مقابله با فساد یادآوری می‌کند. نه گفتن به فساد صرفا در حد نه گفتن به رشوه یا درخواست رشوه نیست بلکه باید به کل فساد «نه» گفت.
این «نه گفتن» را می‌توانیم با اعمال شخصی و اخلاقی آغاز کنیم، اما اگر می‌خواهیم به نتیجه مطلوب برسیم لازم است راه‌های پیشگیری از فساد مانند شفافیت و مدیریت تعارض منافع را بشناسیم تا هنگام مطالبه به حداقلهایی مانند مجازات مفسدین اکتفا نکنیم.
پیشنهادات عملی:
در این میان دولت نیز باید در شرایطی که مباحث پیشگیری از فساد و شفافیت و مدیریت تعارض منافع جایگاه مناسبی در گفتمان نخبگانی و عمومی پیدا کرده، گفتاردرمانی را کنار بگذارد و با برآورد صحیح از توان خود، سیاستهای مناسبی اخذ کند که قابلیت اجرای آن را داشته باشد. اجرای ماده ۲۹ برنامه ششم توسعه (راه اندازی سامانه ثبت حقوق و مزایا)، تصویب طرح «حمایت و صیانت از کاشفان و گزارشگران فساد» موسوم به سوت زنی، اعلام وصول لایحه مدیریت تعارض منافع در مجلس و سپس تصویب آن از ابتدائی‌ترین کارهایی هستند که می‌تواند عزم عملی دولت را تایید کند.
همچنین تصویب و اجرای موارد فوق در سطح شوراها وشهرداری ها همانند مصوبه شورای شهر پنجم تهران در حمایت از سوت زنان، مدیریت تعارض منافع وشهرداری شیشه ای از اقداماتی ست که به افزایش شفافیت وکاهش فساد در سطح مدیریت شهری وروستایی می تواند کمک شایانی نماید. اصول دوازده گانه نقشه ملی مبارزه با فساد اداری و اقتصادی نشانگر استفاده از کارشناسان این عرصه است اما باید پرسید مشورتی که در هنگام نوشتن برنامه‌ها اخذ می‌شود در هنگام کارهای اجرایی و انتصاب‌ها چه جایگاهی دارند؟ عدم انسجام و یکپارچگی در امر پیشگیری از فساد را می‌شود با عملکرد بسیار خوب دولت جدید در وزارت اقتصاد در زمینه شفافیت و عملکرد منفی همین دولت در حوزه تعارض منافع در نظام سلامت مشاهده کرد.
*کنشگر حوزه شفافیت
————————————————————————————
۱- Corruption = (Monopoly + Discretion) – (Accountability + Transparency + Integrity) برگرفته از
Robert E. Klitgaard, Controlling Corruption (Berkeley: University of California Press, 1988), 75
۲ـ مصوبات شورای اسلامی شهر تهران مرتبط با حوزه شفافیت
- سقز رووداو
- کد خبر 15265
- بدون نظر
- پرینت
