این چالش در سال های دورتر صرفا دامنگیر کلان شهرهای کشور بود لیکن در حال حاضر اکثر شهرها با این مشکل کم و بیش درگیر می باشند؛ از جمله مهم ترین آسیب های این موضوع می توان: به افزایش حاشیه نشینی، بالارفتن قیمت مسکن و اراضی در شهرها و عدم توان نهادهای خدمات رسان در راستای خدمت رسانی عدالت محور به کلیه شهروندان را  نام برد که متعاقبا موجبات آسیب های اجتماعی مشکلات اقتصادی را فراهم می نماید در این راستا اگر چه برنامه ها و راهکارهایی از سوی دستگاه های اجرایی و شهرداری ها برای حل این مشکلات ارائه و اجرایی شده اما متاسفانه بسیاری از این برنامه ها ضمن رفع ننمودن مشکلات موجود، سبب بروز چالش های جدی و جدیدی شده اند.

در سال های اخیر یکی از راهکارهای ارائه شده جهت رفع آسیب های مشکلات صدرالذکر، ایجاد نواحی منفصل شهری بوده است به استناد مفاد تبصره ۲ ماده ۳ قانون تعاریف محدوده و حریم شهر، روستا، شهرک و نحوه تعیین آن‌ها، روستاهایی که به‌موجب طرح‌های مصوب جامع و هادی، داخل حریم شهرها واقع می‌شوند، در صورت رسیدن به شرایط تبدیل به شهر، شهر مستقل شناخته ‌نشده و به‌صورت منفصل به‌عنوان یک ناحیه یا منطقه از نواحی یا مناطق اصلی شهر تلقی و اداره خواهند شد.

یکی از شروط مذکور افزایش جمعیت این مناطق است که غالبا به دلیل مهاجرت روستاییان و مناطق محروم به این نقاط ایجاد می شود و شهرهای قزوین و سنندج به عنوان اولین تجارب پذیرش نواحی منفصل شهری در کشور محسوب می گردند که با وجود گذشت چندین سال از این تجربه، فاقد هیچ گونه برنامه ریزی مدونی جهت ارائه خدمات حداقلی به این نواحی می باشند. عدم وجود زیرساخت هایی چون آب، برق، گاز، تلفن، معابر استاندارد، مراکز اموزشی و درمانی سبب شده نواحی منفصل شهری از داشتن حداقل امکانات زندگی محروم بماند و به رغم اینکه پسوند شهری را به دوش می کشند ولی متاسفانه از بسیاری از امکاناتی که حتی در روستاها هم موجود است محروم می باشند.

در حالی که از زمان اجرای قانون مربوط به نواحی منفصل شهری، فراهم کردن زیرساخت ها، ایجاد فضای سبز، آسفالت خیابان‌ها و معابر و نظافت شهری و همچنین احداث مدرسه و مراکز اموزشی و همچنین اماکن درمانی و بیمارستانی به عنوان اولویت شهرداری ها اعلام شده است اما این اقدامات در بسیاری از مناطقه از جمله ناحیه منفصل شهری نایسر در سنندج  در حد حرف باقی مانده است. چرا که شهرداری های با وجود تبعیت از قوانین قدیمی و دست و پا گیر و عدم وجود درآمد های پایدار، بدون وجود این نواحی نیز در باتلاق مشکلات خود دست و پا می زنند چه بسا عملا بسیاری از شهرداری های کشور بدون دریافت سهم خود از ازش افزوده قادر به پرداخت حقوق و مزایای کارکنان خود نیز نیستند، لذا نمی توانند اقدامات مهم و گسترده ای را در مناطق منفصل انجام دهند.

بر اساس تحقیق های به عمل آمده در زمینه مشکلات این نواحی می توان به مهمترین مشکلات این جوامع به شرح زیر اشاره نمود :

۱ – مشکلات کالبدی و ساختاری : عدم امکان ایجادمعابر استاندارد و آسفالته و شرایط دشوار ترافیکی همزمان با نیاز به توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی به دلیلی بعد مسافت این اماکن از مرکز شهر  یکی از مهمترین چالش های نواحی منفصل شهری می باشد که ساکنین این مناطق را با مشکلات جدی ترافیکی و حمل و نقل مواجه ساخته است و در تجربه های موجود مدیریت شهری هیچ گونه توانی جهت رفع این معضل برای خود متصور نیست.

۲ – مشکلات و ناهنجاری های اجتماعی و اقتصادی: فقر و مشکلات ناشی از زیستن در این مناطق در تجربه های پیشین منجر به تشکیل کانون های آسیب زا، فقر، لعتیاد، جرایمی نظیر سرقت و… شده است و به مسائل فرهنگی، توانمندسازی اجتماعی و آموزشی کمتر توجه می شود.

۳- مشکلات مدیرتی و اداری: کمبود بودجه، عدم پیروی برخی از ساکنین از قوانین و مقررات شهرسازی، نبود سیستم های اداری مستقل و در نهایت عدم تخصیص بودجه کافی در کنار کور بودن قانون مدیریت، خدمات رسانی را در این نواحی بسیار مشکل نموده است و در اکثر موارد عملا مدیریت این نواحی به دست فراموشی سپرده شده است.

۴ – ناپایداری اقتصادی: بیشتر ساکنان آن به لحاظ بنیه مالی و اقتصادی جزو اقشار ضعیف هستند. چراکه مبدأ اصلی مهاجرت تعداد قابل توجهی از ساکنان فعلی، مهاجران روستایی هستند که به دلیل مشکات ویژه خود به این ناحیه مهاجرت کرده اند.

۵ – نارسایی های قانونی و حقوقی : زمانی که وضعیت یک فضای سکونتی به لحاظ ماهیت شهر یا روستا بودن مشخص نباشد بسیاری از قوانین و مقرارت در مورد آن مبهم بوده و به نوعی بلاتکلیف خواهد بود. این بلاتکلیفی در مورد تخصیص بودجه، مدیریت شهری (شوراها و شهردار)، تهیه طرح ها و برنامه های جامع و تفصــیلی شــهری، بهداشت، پلیس، ســرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی، تخصیص خدمات رفاهی، آموزشی، بهداشتی و … نمود عینی پیدا می کند.

نگاهی به طرح ایجاد شهرک جدید منفصل شهری در سقز

آنچه در ماه های اخیر تحت عنوان ایجاد شهرک جدید در اطراف سقز شنیده می شود دارای چشم انداز امیدوارکنده ای نمی باشد.

در خبرها اعلام شده با رای اعضای شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان کوردستان، احداث شهرک بهشت فردوس در سقز با ظرفیت حدود ۳۰ هزار نفر و الحاق بیش از ۳۰۰ هکتار زمین روستایی به تصویب رسیده است.

بررسی های اولیه سقزرووداو نشان می دهد محل در نظر گرفته برای این کار دارای مشکلات متعددی است از جمله:

▫️دوری از امکانات و خدمات شهری

▫️غیرمسطح بودن زمین ها، ناهمواری و شیب زیاد

▫️هزینه بالای خاکبرداری

▫️عدم ارزش افزوده مناسب برای متقاضیان که اکثرا طبقات پایین جامعه هستند.

لذا انتظار می رود مثل فازهای جدید جاقل، بدون مطالعه اقدامات اجرایی را انجام ندهند، تا جایی که هزینه خاکبرداری آن بالاتر از هزینه خرید زمین در محل مناسبت تر شهری می باشد و حاشیه ای بی امکانات را بر دیگر حاشیه های شهر سقز نیفزایند.

فلذا با عنایت به تجربه های نا موفق اجرا شده در کشور قبل از احداث هر گونه جوامع منفصل از شهرهای موجود می بایست چالش های مدیریتی و ناپایداری این سکونت گاه ها مورد تحلیل و بررسی جدی قرار گیرد و اقدام جهت احداث چنین سکونت گاه های همسو با توانمدی های موجود شهری و شاخص های ممکن توسعه صورت پذیرد.