در دنیای امروز کاهش وزن و درمان چاقی برای بسیاری به یک معضل تبدیل شده است. تعداد افراد چاق روز به روز در جامعه زیادتر می شود که بازار گسترده ای برای ارائه خدمات درمان چاقی فراهم می کند.

تا دو دهه قبل، گستردگی اضافه وزن و چاقی های غیر مرضی منحصر و محدود به بزرگسالان بوده ولی متاسفانه در چند سال اخیر روند تصاعدی گسترش اضافه وزن و چاقی هادر کودکان خردسال و نوجوانان و جوانان زنگ خطر جدی را به صدا در آورده است. اما در این میان راه و بیراه کدام است؟ اساسا آیا واقعا چاقی یک بیماری است؟ چرا پزشکان چاقی را خطرناک قلمداد می کنند؟ عوارض ناشی از چاقی چیست؟ روش درست درمان چاقی کدام است؟ چه موانعی در راه درمان اصولی چاقی وجود دارد و چگونه می توانیم آنها را برطرف کنیم؟ روش های غیر اصولی درمان چاقی چه خطراتی برای سلامتی دارند؟ داروها در این میان دارای چه جایگاهی هستند؟ آیا رفع چاقی های موضعی به روش جراحی یا غیر از آن، راهی برای درمان محسوب می شود؟ امروزه بیشترین تهدید چاقی متوجه کدام گروه سنی است؟ و نظایر آنها، سوالاتی است که ذهن بسیاری از افراد جامعه را به خود درگیر کرده است.

با توجه به اهمیت موضوع در این باره با دکتر محمد هاشمی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی، دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران و عضو انجمن علمی متخصصین غدد درون ریز ایران گفت و گو کرده ایم.

وی در این باره می گوید: به طور کلی به افزایش توده چربی بدن که اغلب منجر به افزایش وزن می شود چاقی گفته می شود. برای تعیین چاقی و مشخص کردن اندازه توده چربی بدن روش های مختلف علمی وجود دارد مثل سیتیاسکن، دانسیتومتری در آب و… که همگی فقط در مطالعات پژوهشی کاربرد دارد.

دکتر هاشمی در گفتگو با خبرنگار آفتاب یزد خاطر نشان کرد : ساده ترین روش تعیین چاقی اندازه گیری نمایه توده بدن است که تقریبا برای بیشتر افراد قابل تعمیم است. در این روش اندازه وزن فرد به کیلوگرم را بر مجذور (توان دو) قد او به متر تقسیم می شود. این عدد نمایه توده بدنی نامیده می شود و وضعیت تناسب وزن بدن را تفسیر خواهد کرد.

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی ادامه داد : اگر حاصل آنها بین ۱۸ تا ۲۵ باشد، فرد وضعیت متناسب و طبیعی دارد. اعداد بین ۲۵ تا ۳۰ نشانگر اضافه وزن بوده و بالاتر از آن درجات مختلف چاقی است. به این ترتیب که بین
۳۰ تا ۳۵ چاقی درجه یک، ۳۵ تا ۴۰ چاقی درجه دو و بالاتر از
۴۰ چاقی درجه سه یا چاقی مفرط محسوب می شود البته قابل به ذکر است که برخی از گروه ها نظیر ورزشکاران حرفه ای و زنان باردار از این قاعده مستثنی هستند.

وی در پاسخ به این پرسش که “تقسیم بندی درجات مختلف چاقی چه اهمیتی دارد” ، بیان کرد : اهمیت تقسیم بندی درجات مختلف چاقی، در سنجش میزان خطری است که از بابت وزن اضافی سلامت فرد را تهدید می کند و نیز رویکردی که پزشک برای درمان فرد در نظر می گیرد. به عنوان مثال بیماری هایی که افراد با درجات بالای چاقی را مورد حمله قرار می دهند به مراتب بیشتر از بیماری هایی است که در اضافه وزن و یا چاقی درجه یک به چشم می خورند. همچنین ابعاد بررسی ها و نیز تعیین راهبرد درمانی در درجات مختلف چاقی می تواند متفاوت باشد.

دکتر هاشمی عنوان کرد : فردی با ابتلا به اضافه وزن درجه یک می تواند با یک رژیم غذایی میان مدت و فعالیت بدنی مناسب به سلامتی دست یابد اما همان فرد با چاقی درجه سه باید جراحی را در کنار گزینه های درمانی خود در نظر بگیرد.

دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران ابراز داشت : از دیدگاه تاریخی و در طول ایام گذشته، چاقی بیشتر در بین اقشار مرفه اجتماع دیده می شد یعنی گروهی که به لحاظ وضعیت خوب اقتصادی، خورد و خوراک بهتر و فعالیت کمتری داشتند. به همین لحاظ چاقی به عنوان سمبلی از رفاه و سلامتی قلمداد می شد. هنوز هم می بینیم که در بین عامه، پیدایش اضافه وزن در افراد را به بهبود وضعیت معیشتی وی تعبیر می کنند.

وی افزود : طی دهه های گذشته جنبه های رفاهی زندگی جوامع رو به فزونی گذاشت، خوراکیهای پرکالری متنوع تر و سهل الوصول تر شدند و از سوی دیگر میزان فعالیت بدنی افراد به شکل چشمگیری کاهش یافت. مثلاً برای گرمایش محل سکونت به جای جمع آوری سوخت و هیزم یک کلید را فشار می دهیم، برای پخت و پز و رفت و روب تکنولوژی کار ما را خیلی راحت کرده، ارتباطات کاری و تفریحی خود را به شکل نشسته با تلفن همراه و رایانه انجام می دهیم، دستگاه های کنترل از راه دور تحرک ما را به حداقل رسانده و … همزمان با همه اینها در حال خوردن تنقلات لذیذ پرکالری هستیم به همین دلیل میزان بروز چاقی روز به روز در جامعه بیشتر خواهد شد.

دکتر هاشمی بیان کرد : مطالعات پزشکی انجام شده توسط محققان نشان داده است که چاقی برای بروز یکسری از بیماری ها عامل مستعدکننده به حساب
می آید به طور مثال بیماری هایی نظیر دیابت، فشار خون، بیماری های قلبی عروقی مانند درگیری رگ ها و سکته های قلبی و مغزی، برخی از انواع سرطان ها، مشکلات ریوی، کبدی، روانی، ارتوپدی و بسیاری دیگر، همه و همه در افراد چاق بیشتر از سایر گروه ها به چشم می خورد. این دسته از بیماریها تحت عنوان بیماری های غیرواگیر شناخته می شوند.

دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران خاطرنشان کرد : شاخص های مشترک بیماری های غیرواگیر این است که اولا از فردی به فرد دیگر سرایت نمی کنند و ثانیا عامل اصلی به وجود آورنده آنها شیوه زندگی افراد است، ثالثا در اثر ابتلا آنها درمان قطعی برای مبتلایان وجود ندارد و فرد مبتلا می بایست تا پایان عمر تحت درمان و کنترل باشد و چهارم آن که این بیماری ها با تغییر شیوه زندگی قابل پیشگیری هستند. وی بیان کرد : متاسفانه هنوز این باور که چاقی یک بیماری است و سلامتی را تهدید می کند در ذهن برخی از افراد جامعه نهادینه نشده است و هنوز مشاهده می کنیم که اکثریت افراد، چاقی و اضافه وزن را به عنوان یکی از وجوه طبیعی بدن در نظر می گیرند و اغلب متقاضیان رفع چاقی کسانی هستند که برای بهبود وضعیت ظاهری خود و یافتن اندامی مناسب به متخصص مراجعه می کنند و وقتی در مورد آگاهی آنها از عوارض چاقی سئوال می شود، نهایتا به دردهای مفاصل وکندی تحرک اشاره می کنند که این کم خطرترین عارضه چاقی است لذا به همین خاطر ممکن است در انتخاب روش درمانی به راهی خطا بروند که نه تنها مشکلات شان را بر طرف نمی کند بلکه سلامتی خود را نیز به مخاطره می اندازند.

دکتر هاشمی تصریح کرد: عوامل متعددی در بروز چاقی دخالت دارند که مهمترین آنها عوامل ژنتیکی و نیز عوامل محیطی در دوران زندگی جنینی و کودکی است که سبب بروز اختلال در کنترل پدیده سیری و چرخه معیوبی
می شود که کنترل چاقی را دشوار می کند.

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی اضافه کرد : به لحاظ اصول علمی برای درمان چاقی راه اصلی اصلاح شیوه زندگی یعنی رعایت رژیم غذایی و انجام فعالیت بدنی است که
می بایست به مرور زمان انجام پذیرد. این تغییر در شیوه زندگی به ویژه رعایت آن در دراز مدت برای بسیاری از افراد امری دشوار است و به همین دلیل زمینه را برای سوداگران فراهم می شود تا با عرضه روش های سریع الوصول به سودجویی پرداخته و افراد را جذب خود نمایند غافل از اینکه تمام این روش ها به بیراهه ختم شده و گرچه ممکن است در کوتاه مدت کاهش وزن برای فرد ایجاد کنند اما در طی زمان عوارض و مشکلات ماندگاری را برای فرد به ارمغان آورد. ضمن اینکه افراد وزن از دست رفته را با مقادیری افزون تر شاهد خواهند بود.

وی ابراز داشت : متاسفانه تغییرات شیوه زندگی و نیز تحولات هرم جمعیتی موجب پیدایش رو به گسترش پدیده چاقی در میان کودکان و نوجوانان شده، تغییر ساختار خانواده ها، تغییر نحوه تغذیه و تحولات اجتماعی که منجر به کاهش میزان فعالیت بدنی شده، همگی از جمله عواملی هستند که موجبات این رخداد ناگوار را فراهم کرده اند.

دکتر هاشمی ادامه داد: بر اساس پژوهش های انجام شده توسط محققان متاسفانه ثابت گردیده است که کودکان چاق بایستی انتظار پیامدهای ناخوشایند نظیر دیابت یا مشکلات عروقی را در سالیان آتی عمر بیشتر از سایر همتایان خود داشته باشند که این مسئله نه تنها سلامت افراد بلکه سلامت کل جامعه را مخاطره انداخته و تبعات آن تاوان سنگینی را به عهده کشور خواهد گذاشت.

دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران در ادامه عنوان کرد: نظر به اهمیت این مقوله سازمان جهانی بهداشت شعار “پایان دهی به چاقی کودکان
‏ Ending Childhood Obesity ” را به عنوان شعار سال ۲۰۱۵ انتخاب کرده و به همین دلیل محوریت پنجمین کنگره پیشگیری و درمان چاقی که هر دو سال یکبار در کشور برگزار می گردد، نیز به موضوع چاقی کودکان و نوجوانان اختصاص یافته بود

وی تاکید کرد: مقابله با چاقی در هر جامعه ای باید به عنوان پیشگیری اولیه به کار رود یعنی عوامل مهیا کننده و مستعد کننده چاقی حذف و از بروز اضافه وزن و چاقی جلوگیری شود. اساسا مقابله با چاقی مقوله ای چند تخصصی است و رویکرد یک جانبه برای رفع این مشکل، حتی در ابعاد فردی، محکوم به شکست است. با نگاهی به عوامل پدیدآورنده چاقی، واضح است که برنامه ریزی بنیادین برای نیل به هدف توقف روند صعودی این مسئله نیازمند مشارکت نهادهای مختلف جهت برنامه ریزی است. دکتر هاشمی در پایان گفت: تبعات گسترده ناشی از چاقی کودکان، اهمیت این موضوع را تا حد یک مشکل راهبردی در نظام سلامت بالا برده، لذا نیاز دارد تا رویکردی کلان در عالی ترین سطوح حاکمیتی و برنامه ریزی برای حل آن انجام پذیرد.

بایدها و نبایدهای افراد مبتلا به چاقی در برابر کووید ۱۹هرچند تا کنون ارتباط مستقیمی میان اضافه وزن و خطر ابتلا به کرونا اثبات نشده‌است، اما از آنجایی که در هرصورت در افراد چاق و گرفتار دارای اضافه وزن کاهش حجم و کاهش عملکرد ریه بیشتر است لازم است مراقبت‌های بیشتری از خود داشته‌باشند و توصیه‌های مراجع درمانی معتبر را در راستای حفظ سلامت خود بیش از پیش به کارگیرند.به گزارش مهر، خطر مخدوش بودن عملکرد ریه در افرادچاق و دارای اضافه وزن، بیشتر است که برخی از علل آن شامل شیوع بالای وقفه‌های تنفسی در خواب، سندروم هیپوونتیلاسیون چاقی، ریسک بالاتر آسم و فشار بیشتر به ریه‌ها به دلیل اضافه وزن بیش از حد است که باعث کاهش
حجم ریه‌ها می‌شود.از طرفی چاقی با ریسک بالاتر بیماری های قلبی –عروقی و نارسایی احتقانی قلب ممکن است باعث اختلال در تبادل اکسیژن نیز شود و همچنین بسیاری از افراد مبتلا به چاقی دارای یک یا چندین ریسک فاکتور خطرناک برای بیماری کووید ۱۹ مانند دیابت یا فشار خون بالا هستند. التهاب مزمن خفیف در افراد مبتلا به چاقی این فرضیه را نشان می‌دهد که این حالت التهابی ممکن است در زمان مواجهه با عفونت باعث افزایش ریسک بروز یک واکنش التهابی شدیدتر در ریه‌ها شود.بنابر این گزارش، کم‌تحرکی از عواملی است که بسترساز اضافه‌وزن و چاقی است و افراد مبتلا به چاقی باید فعالیت بدنی خود را مطابق با راهنمایی‌های مراجع بهداشت و سلامت ادامه دهند و البته فاصله‌گذاری‌های اجتماعی را حتماً رعایت کنند و توصیه‌های کلی برای انجام فعالیت بدنی و تغذیه سالم در طول بحران کووید ۱۹ این است که افراد مبتلا به چاقی از راهنمایی متخصصان بهداشت و سلامت واجد شرایط و سازمان‌های حرفه‌ای استفاده کنند. حرف‌هایی درباره اختلالات ناشی از مصرف دارو در افراد مبتلا به چاقی درگیر کووید ۱۹ وجود دارد اما نکته‌ای که باید به‌ آن توجه کرد این است که افراد بدون مشورت با پزشک خود نباید هیچ‌کدام از درمان‌های دریافتی خود شامل مصرف داروهای ضدچاقی را قطع کنند. شایان ذکر است در گزارشی از چین که مربوط به ۱۱۲ بیمار مبتلا به عوارض قلبی و عروقی بوده و به دلیل عفونت کووید ۱۹ در بیمارستان بستری شده بودند شاخص توده بدنی افراد فوت‌شده و افرادی که زنده ماندند مورد بررسی قرار گرفت و از ۱۷ نفری که فوت کرده بودند ۱۵ نفر معادل ۸۸ درصد دارای شاخص توده بدنی بالای ۲۵ بودند. هرچند نمی‌توان به این نتیجه رسید که همه افراد چاق ویا دارای اضافه وزن بیش از سایرین گرفتار کرونا می‌شوند اما یه‌گفته دکتر سوپدرسن متخصص غدد از کانادا، داده‌ها و اطلاعات جدید نشان می‌دهد که چاقی نیز یکی از ریسک فاکتورهای ابتلا به بیماری‌های شدید است که کووید ۱۹ نیز می‌تواند شامل این مورد باشد. همچنین از ۹۵ بیمار بهبود یافته تنها ۱۸ نفر معادل ۱۹ درصد دارای شاخص توده بدنی بالای ۲۲۵ بودند به عبارت دیگر ۴۵ درصد از افراد با شاخص توده بدنی بالای ۲۵ فوت کردند در حالی که تنها ۳ درصد از افراد با شاخص توده بدنی کمتر از ۲۵ فوت کردند. همچنین در دوره پاندمی آنفلوآنزا H1N1 در سال ۲۰۰۹ مشخص شد که چاقی یکی از ریسک فاکتورهای بستری بیماران در بیمارستان و افزایش مرگ و میر آنها بوده‌است. شرکت نوو نوردیسک در راستای مسئولیت اجتماعی خود در کنار سایر فعالیت‌های و همکاری‌ها با حوزه بهداشت ودرمان نقاط درگیر با بیماری همه گیر کرونا، اقدام به تهیه بروشورهای آموزشی کرده است تا همه افراد و به‌ویژه مبتلایان به بیماری های زمینه‌ای آگاهی بیشتری برای مراقبت از خود در برابر کووید ۱۹ پیدا کنند. بر اساس این بسته‌های حاوی اطلاعات آگاهی‌بخش اقشار مختلف جامعه، در صورت ابتلای افراد مبتلا به چاقی به ویروس کووید ۱۹ توصیه می‌شود راهنمایی‌های ارائه‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مراجع درمانی مربوطه در کشور را رعایت کنند.