اگرچه ممکن است در اغلب موارد، شهروندان به هر دلیل بدون وکیل پیگیر پرونده خود باشند، اما نباید از نظر دور داشت که قاضی یک بال عدالت و وکیل دگر بال آن است که حضور یکی همانا (قاضی) قطعی و دیگری (وکیل) بسته به تصمیم افراد است. تصمیمی که ممکن است، بر روند و نتیجه پرونده بسی تاثیر گذار باشد.

چنانچه افراد به همراه وکیل قصد شرکت در فرایند رسیدگی دادگاه را داشته باشند، بایسته است به منظور رسیدن به مقصود نکاتی را رعایت کنند.
هفتم اسفند روز وکیل مدافع را فرصتی نه برای نوشتن از وکلا، بلکه فرصتی برای نوشتن از شهروندانی دیدم که به هر دلیل ممکن است در نقش موکل ظاهر شوند.
لازم به تاکید است، نوشتار حاضر، صرفا در صدد بیان نکاتی جهت کمک به موکلان است و در مقام بیان تکالیف وکلا نسبت به موکلان نیست که این خود نوشته دیگری را میطلبد.
در ادامه سی نکته کلیدی که موکلان باید به منظور رسیدن به نتیجه مطلوب در یک پرونده رعایت کنند، آمده است. نکاتی که بعضا برای افرادی که بدون وکیل در دادگاه حاضر میشوند، نیز مناسب است.

۱٫ داشتن وکیل اختیاری است. اما اگر تصمیم به گرفتن وکیل گرفتید، باید به تصمیمات وی احترام بگذارید تا روند پرونده با چالش مواجه نشود.
۲٫ در برخی موارد حضور موکل در جلسات رسیدگی الزامی است که قطعا وکیل در صورت لزوم اطلاع خواهد داد و در اغلب موارد نیز ضرورتی به حضور موکل در جلسه دادگاه نیست و حضور اختیاری است. چنانچه تمایل به شرکت در جلسه رسیدگی را داشتید، حتما با نظر وکیل خود اقدام کنید.
۳٫ اگرچه وکیل مکلف است، موارد لازم و ضروری را به شما توضیح دهد، اما ضرورتی به توضیح جزئیات علمی و فنی نیست. چرا که مطالبی که وکیل طی سالها در دانشگاه آموخته و در طول کار به تجربه کسب کرده است، را نمیتواند در چند دقیقه به شما توضیح دهد.
۴٫ سعی کنید، مسائل و خصومتهای شخصی و خانوادگی خود با طرف پرونده را به وکیل خود منتقل و مطرح نکنید تا وکیل در کمال آرامش پرونده را پیش ببرد.
۵٫ وکیل قرار نیست روانشناس شما نیز باشد. پس استرس و شرایط روانی خود را کنترل کنید.
۶٫ حقیقت را به وکیل خود بگویید چرا که عدم اطلاع وکیل از حقایق پرونده، ممکن است نتیجه را به ضرر شما تغییر دهد.
۷٫ از بیان موارد غیر ضروری و تکرار مطالب برای وکیل پرهیز کنید.
۸٫ وکیل شما، تنها وکیل شما نیست پس انتظار نداشته باشید که در هر لحظه از شبانه روز پاسخگوی شما باشد. از این رو، حدالامکان پرونده را از طریق دفتر پیگیری کنید.
۹٫ به منظور مدیریت در زمان و حصول نتیجه مطلوب، پیش از مراجعه به وکیل، موارد لازم را یادداشت کرده و با وکیل خود در میان بگذارید تا هم از فراموشی و هم از پراکنده گویی پرهیز شود.
۱۰٫ وکیل شما باید حداکثر تلاش، دانش و مهارت خود را برای رسیدن به نتیجه مطلوب به کار بندد، اما تعهدی در قبال گرفتن حکم به نفع شما ندارد؛

۱۱٫ تعییین اوقات رسیدگی با دادگاه است و وکیل در این مورد نقشی ندارد. پس نباید در این خصوص از وکیل خود انتظار داشته باشید؛
۱۲٫ تهیه و ارائه ادله از قبیل معرفی شهود و ارائه اسناد به منظور اثبات دعوی با شما است و نحوه به کار بستن آنها با وکیل است.
۱۳٫ در هر حرفه و شغلی عموما آدمها شرافتمندانه عمل میکنند و ممکن است تعداد اندکی نیز باشند که از تعهد کاری لازم برخوردار نباشند. پس نباید این امر را به اکثریت تعمیم داد.
۱۴٫ وکیل طرف مقابل همکار وکیل شما است. پس برخورد صمیمی دو وکیل را حمل بر تبانی نکنید. چرا که وکلا به خاطر وظیفه حرفه ای خویش، مسائل کاری و غیر کاری را از هم تفکیک میکنند.
۱۵٫ دادگاه برای پاره ای اقدامات از قبیل تجدیدنظر خواهی مهلتهای مشخصی تعیین میکند. قطعا وکیل شما به موقع اقدام کرده و در این خصوص شتاب نداشته باشید.
۱۶٫ پرداخت هزینه های دادرسی با موکل است و وکیل در این خصوص تکلیفی ندارد.
۱۷٫ در طول روند دادرسی هیچ اقدامی را بدون هماهنگی با وکیل خود انجام ندهید چرا که ممکن است ناهماهنگی منجر به شکست در پرونده گردد.
۱۸٫ راه های ارتباطی قابل دسترسی در اختیار وکیل خود قرار دهید تا به موقع پاسخگوی سوالات باشید.
۱۹٫ چنانچه یک موضوع منجر به طرح چند پرونده شده است، بهتر است از یک وکیل برای تمامی پرونده ها کمک بگیرید چرا که بر موضوع اشراف کامل دارد.
۲۰٫ از وکیل خود انتظارات غیر قانونی نداشته باشید.

۲۱٫ در صحن دادگاه حتماً در کنار وکیل خود بنشینید. قطعاً وکیل شما بر این امر نظارت خواهد کرد.

۲۲٫ به هیچ وجه تا زمانی که از شخص شما به عنوان موکل و طرف دعوی سؤال نشده پاسخ ندهید. معمولاً سؤالات از وکیل پرسیده میشود و وکیل شما نیز از قبل پاسخ لازم را تدارک دیده است پس لزومی به پاسخ دادن شما نیست.
۲۳٫ زمانی که به عنوان اصحاب دعوی مخاطب سوال قاضی، شما هستید سعی کنید پاسخها کوتاه و در حداقل واژه ها و جملات بیان گردد. آنجا که از پاسخ خود اطمینان دارید با بله یا خیر جواب دهید.
۲۴٫ نیازی به توضیح اضافه در جلسه دادگاه نیست. شاید گمان کنید میتوانید با شکافتن مسأله موضوع را برای دادگاه بهتر توضیح دهید اما لزومی ندارد. این کار باعث طرح سوالات بیشتر میشود که چه بسا در آن لحظه آمادگی پاسخ نداشته باشید. برخی پاسخها بر پیچیدگی موضوع می افزایند. زیاد صحبت کردن در جلسه دادرسی به معنای محق بودن نیست.
۲۵٫ میان حرفها و دفاعیات وکیل نپرید. شایسته است اگر مطلبی به ذهن شما رسید که احتمال میدهید وکیل شما فراموش کرده باشد به جای بیان مستقیم حتما آن را به وکیل خود انتقال دهید. شاید وکیل شما لزومی به طرح آن ندیده باشد.
۲۶٫ در طول جلسه دادرسی حتما بر خود مسلط باشید و آرامش خود را حفظ کنید. اجازه ندهید طرف مقابل تمرکز شما را بر هم بزند. برخی به عمد یا سهوا روند رسیدگی را به حاشیه میبرند تا واقعیت را پنهان کنند یا حقیقت را وارونه جلوه دهند و به حدی تیز هوشانه از این ترفندها بهره میبرند که به ناگاه خود را در دامی مییابید که بیرون آمدن از آن به سهولت امکان پذیر نیست. مراقب باشید که بازیگر سناریویی که آنها به نحوی هوشمندانه کارگردانی میکنند نباشید. هر رفتار ،کلمه یا نقش شما یا وکیلتان میتواند آخرین حرکت و تلاش در دفاع از حق واقعیتان باشد پس آن را به راحتی هدر ندهید.
۲۷٫ به سؤالات طرف مقابل یا وکیل ایشان پاسخ ندهید. شما حق دارید در مقابل سؤالات طرف مقابل یا وکیل ایشان سکوت اختیار کرده و از پاسخ دادن امتناع نمایید. بدیهی است اگر قاضی دادگاه لازم بداند آن را از شما خواهد پرسید.
۲۸٫ طرفین دعوی یا وکلای ایشان اگر سؤالی از طرف مقابل داشته باشند موظفند آن را از طریق قاضی رسیدگی کننده مطرح نمایند. عدم پاسخ به معنای ایجاد حق برای طرف مقابل نیست.
۲۹٫ اگر در پاسخ به سؤالات دادگاه مردد بودید حق دارید که با وکیل خود مشورت کرده آنگاه پاسخ دهید. سؤالاتی که در پاسخ آن مردد هستید را با بیان جملاتی شبیه «مطمئن نیستم» «الأن حضور ذهن ندارم» «باید بیشتر فکر کنم» یا «پس از بررسی پاسخ خواهم داد» پاسخ دهید تا فرصت لازم برای ارائه پاسخ مناسب داشته باشید. توجه داشته باشید که در محضر دادگاه هر حرفی زده شود علیه شما قابل استناد خواهد بود. این کار دست وکیل را برای دفاع مناسب میبندد.
۳۰٫ در نهایت به وکیل خود اعتماد کنید و بدانید که دفاع از حقوق شما تخصص اوست.