✍ دکتر رشیداحمدرش، جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی

سقزرووداو- یک؛ هشتم خرداد نود و نه، مراسم رونمایی و افتتاحیه پیش تولید سریال سنجرخان باحضور تعدادی از شخصیت‌های فرهنگی،‌ اجتماعی و برخی مدیران استان در خانه کورد سنندج برگزار شد.
سنجرخان شخصیت تاریخی و سمبل مقابله با اشغالگران انگلیسی و روسی در کوردستان است. به همین سبب به چند نکتە پیشینی اشاره می کنم.

دو؛ اهمیت،نقش و کارکرد هنر و رسانه چیزی نیست که نیاز به توضیح و تفسیر خصوصا درقالب این یادداشت مختصر داشته باشد.از جمله مسئولیت‌های شبکه ملی و استانی سیما که هزینه‌های آن از بیت المال تامین می‌شود، توجه متوازن و متعادل در میزان و البته چگونگی بازنمایی (کمیت و کیفیت) گروه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، قومی، زبانی و مذهبی است. جغرافیای فرهنگی، اجتماعی ایران و کوردستان از چنان تنوع و تکثری برخوردار است که می تواند امکان و مواد خام اولیه لازم جهت ساخت و تولید محصولات فرهنگی و هنری در قالب ژانرهای مستند، فیلم، سریال و… را در اختیار قرار دهد. امری که خود در صورت عدم مواجهه معقول، منطقی، تخصصی و کارشناسی، همین استعداد و امکانات فرهنگی می‌تواند با اندک کال‌فهمی، سوگیری خواسته یا ناخواسته، عدم تعمق در ظرافت و پیچیدگی‌های تنوع پیش گفته، باعث بروز حساسیت‌های فرهنگی و اجتماعی شده اثر هنری را در تحقق اهدافش باچالش‌های جدی مواجه سازد. لذا پرداختن هنری به مسایل فرهنگی، تاریخی و اجتماعیِ بلوک‌های فرهنگی در گستره جغرافیای ایران و کوردستان ضمن اهمیتی که دارد، نیازمند لحاظ کردن ظرافت‌ها و جوانب متعدد مساله مورد بازنمایی است.

درک این مهم زمانی به اوج خود می رسد که بخواهیم بخشی از تاریخ یک منطقه را از رهگذر اثر هنری و درقالب مستند تاریخی یا اجتماعی بازسازی و بازنمایی کنیم. باری، کارکرد و رسالت راستین هنرِمردم‌مدار و متعهد، بازنمایی فارغ از ارزش (value free) به تعبیر ماکس وبر و فارغ از اغراق یا تحریف ٱن بخش از تاریخ است. پرواضح است که مرز بین هنر ماندگار و نامبتذل، همین رعایت تعلق خاطر و تعهد فارغ از ارزش به متن تاریخی است. چرا که تاریخ با ما سخن می گوید و احتمالا خود، کژی‌هایمان را برملا خواهدساخت! خصوصا ٱن که فاصله زمانی ما با ٱن بخشِ منتخب از تاریخ نه چندان زیاد باشد و دیگر ٱن که در زمانه فراگیری رسانه‌ها باشیم و ارایه روایت‌های ناسازگار با واقعیت از شانس کمتری برای اقبال و پذیرش همگانی برخوردار بوده، دست‌کم به گستره ماندگاری راهی نخواهند یافت.

سه؛ باری این مقدمه مختصر گفته شد تا از یک طرف، براهمیت بازخوانی بخشی از تاریخ معاصر کوردستان و غرب کشور که روایت مقاومت، مبارزه، پایداری و رشادت مردان و زنان این سرزمین برای ازادیخواهی و در مبارزه و مواجهه با کژی، استعمار و استخفار در قالب سرگذشت “سردار سنجرخان وزیری” تاکید شده، بر اهتمام، تلاش و انرژی کسانی که دامن همت بر کمر بسته و شجاعت و جسارت پرداختن به چنین موضوعی را داشته‌اند ٱفرین و دست مریزاد گفت.از طرف دیگر؛ درابتدای راه، همه دست‌اندرکاران و خصوصا تصمیم گیرندگان این پروژه بزرگ و حساس را متوجه ظرافت‌ها و ابعاد مختلف این کار، کرد. پرواضح است که گروه تصمیم‌گیرندگان می بایست به هیچ وجه نسبت به استفاده از تیم مشاوران محلی قوی و متخصص در حوزه‌های تاریخ، جامعه‌شناسی، ادبیات و…در کنار مسایل هنری و تکنیکی غافل نباشند.
در حوزه جامعه‌شناسی هنر هرگاه از روایت(naration) سخنی به میان می ٱید به تعبیر گایاتری اسپیواک باید این پرسش را مطرح ساخت که؛ چه کسی(who)، چه چیزی(what) را و مهم تر ٱنکه چگونه(how) روایت می‌کند؟!
لذا داشتن تیم مشاوره‌ای قوی و متخصص درساخت اثر هنری که بناست بخشی از تاریخ را در قالب سرگذشت یک قهرمان روایت و بازنمایی کند، ازجمله ضروریات است؛ خصوصا وقتی که کارگردان و احتمالا عوامل اصلی تولید مرکز نشین بوده و شناخت ٱنها از حوزه فرهنگی، اجتماعی و تاریخی کردستان معطوف به کتاب و رسانه باشد. درغیر این صورت، احتمال فروغلتیدن به دامن “کلیشه‌سازی رسانه‌ای” و روایت‌های تکراری نادلچسپ و تاپ‌داون (top down) چندان دور از ذهن نخواهد بود. امری که در بدیهی‌ترین حالت خود به معنای اتلاف وقت، انرژی و هزینه‌ها خواهد بود.

چهار؛ بردست‌اندرکاران سریال واجب است که در مرز ارایه دونمای کلوزٱپ و لانگ‌شات از زندگی سردار سنجرخان وزیری بسیار معقول، اندیشیده و البته تکنیکی و هنری گام بردارند. درصورت اهتمام جدی به نکات مورد اشاره،امید ارایه اثر هنری پرمایه و فاخر و شناساندن یکی از مبارزین پرافتخار خطه کوردستان به مجموعه مفاخر ملی وجود دارد. درغیر اینصورت، هم جفای به تاریخ و به یکی از فرزندان مبارزِ برجسته این سرزمین بوده و هم اینکه گنجینه مفاخر ملی را از وجود راستین چنین آزاده مردی محروم خواهد ساخت. باشد که چنین مباد! یادمان باشد که خاک بر چهره تاریخ نیفشانیم که تاریخ باصدایی بلند و رسا بر ورای همهمه و هیاهوی راویانش دیر یا زود خود را بر مشتاقانش عرضه خواهدکرد.