ابراهیم محمدحسینی، روزنامه نگار

سقزرووداو- نام سقز، زبانزد عام و خاص است؛ این شهرت به دلایل مختلفی است که صاحب قلم به بخشی از آن اشاره و از این تریبون خواستار پیگیری مطرح کردن سقز به عنوان شهر خلاق است تا در کنار شهرهایی چون سنندج به عنوان شهر هزار آوا، بندرعباس، شهر هزار رنگ، رشت، شهر هزار طعم و اصفهان، شهر هزار هنر قرار گیرد.

امروز در ایران چند شهر به شبکه شهرهای خلاق جهان پیوسته اند که جای خالی سقز به دلایلی که در سطرهای پیش رو تشریح، دیده می شود.

شهرستان سقز در حوزه میراث فرهنگی به واسطه تپه باستانی زیویه و آثار ثبت شده بی شمار دیگر، در حوزه فرهنگ و ادب به دلیل وجود فرهیختگان، در حوزه نشر به علت انتشارات تاثیرگذار، در حوزه تئاتر به سبب برگزاری شانزده دوره تئاتر کُردی، در بحث سینما و فیلم به خاطر فیلم سازان توانمند و به ویژه سازندگان فیلم کوتاه صاحب، در ورزش، دارای قهرمانان بی شمار، در زمینه بازی های بومی و محلی به دلیل قدمت این بازی ها در منطقه تیلکو و به ویژه سنته، زبانزد عام و خاص است که به این سیاهه، می توان موارد دیگری نیز اضافه کرد.

 

مزایای پیوستن سقز به شبکه شهرهای خلاق

با ثبت سقز در ردیف شبکه شهرهای خلاق، شهرستان در سطح جهان شناخته می شود که این امر، جذب گردشگر و سرمایه خارجی و رونق بیشتر را در پی دارد؛ در نتیجه شهر از لحاظ اقتصادی در مسیر پایداری گام بر می دارد و می تواند توسعه صنایع جانبی را هم در پی داشته باشد.

با برگزاری جشنواره های صحنه ای با عناوینی چون” هفته صحنه در سقز” و با اجرای برنامه های نمایش صحنه ای و خیابانی، فیلم سازی، موتورسواری، ماشین و اسب سواری، ورزش های بومی و محلی چون جوراب بازی و کشتی فرنگی و پهلوانی، نقاشی در فضای باز و…و استفاده از صنایع خلاق و همچنین حضور افراد مختلف با فرهنگ های متفاوت در این برنامه ها در سقز، باعث شناخت بیشتر شهرستان خواهد شد و راه این پیشرفت ها در درازمدت، می توانند با همکاری های بین المللی کامل شوند.

در نتیجه رونق صنایع خلاق و نیز ارتباطات بین المللی میان شهرهای خلاق می تواند به رونق اقتصاد و افزایش اشتغال در شهر و نیز ارزآوری در سطح ملی بینجامد.

از زاویه نگاهی دیگر، سقز بی تردید با مطرح شدن و نهایی شدن به عنوان شهر خلاق به دلیل قرار گرفتن در کریدور شمال _ جنوب و بازارهای اقتصادی ومرز مشترک با عراق و سایر شهرهای با این ویژگی به مرکز تجارت بین الملل تبدیل خواهد شد.

از طرفی دیگر، به واسطه فعال بودن هنرمندان و جایگاه هنرتئاتر صحنه ای  و فیلم کوتاه، سقز، مقصد فیلم سازان و اهالی فرهنگ و هنر خواهد شد که در کنار آن پروژه های بزرگ تبلیغی و فیلم سازی و فعال شدن کارگاه های فیلم سازی نیز جوابگوی این حوزه خواهد بود.

 

شهر خلاق چیست؟

ایده شهر خلاق، مبحثی جدید و مورد توجه به ویژه در حوزه مدیریت شهری بوده و بر بهتر شدن محیط زندگی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان تأکید دارد.

از میانه دهه ۱۹۹۰ میلادی به بعد، ابتدا در بریتانیا و سپس در آمریکا، مفهوم شهر خلاق به یک پارادایم معمول و یک مدل جدید از گرایش به برنامه‌ریزی سیاست‌های شهری تبدیل‌شده است.

در جستجوی سابقه شهرهای کشورمان اسنادی مربوط به نامه کمیسیون ملی یونسکو به برخی استانداری های ایران را می‌توان مشاهده کرد که در آن درخواست شده، مقدمات معرفی شهر خود به سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) فراهم شود.

شهر خلاق و نوآور ازجمله مباحث جدید در حوزه مطالعات شهری توسط، جغرافیدانان، اقتصاددانان و جامعه‌شناسان دررسیدن به جامعه دانایی و توسعه دانایی محور مورد تأکید قرارگرفته است. در این راستا شهر به‌عنوان محل شکل‌گیری خلاقیت، دانایی، صنایع خلاق و نوآور و اقتصاد دانایی در یک رویکرد ترکیبی در نظر گرفته‌شده است.

 

انواع شهر خلاق:

ما در تاریخ به انواع گوناگونی از شهرهای خلاق برمی‌خوریم. تشخیص اینکه چه شهرهایی خلاق هستند، در کتاب شهرها در شهرنشینی “پیتر هال” که در سال ۱۹۹۸، به چاپ رسیده است، بیان می‌شود.

۱-شهرهای فناورانه – نوآور

چنین مکان‌هایی به‌عنوان زادگاه توسعه فناوری جدید و حتی گاهی به‌عنوان مراکز تحولات واقعی فناوری عمل کرده‌اند. از نمونه‌های تاریخی در این زمینه می‌توان از شهرهای منچستر قرن ۱۹(صنعت نساجی)، گلاسکو (کشتی‌سازی)، برلین (وسایل الکتریکی) نام برد. شهرهای فناورانه- نوآور در دهه اخیر، بیشتر در مناطقی چون دره “سیلیکن”  (سانفرانسیسکو و پالوآلتو) در ایالت متحده و “آکسبریج” (آکسفورد و کمبریج) در بریتانیا قرارگرفته‌اند.

۲-شهرهای فرهنگی – فکری

این شهرها در دوره‌هایی از تاریخشان، شاهد مجادله بین محافظه‌کاران و گروه‌های کوچکی از رادیکالیست‌ها (که به نوآوری تمایل داشتند) بودند. نتیجه این مجادله‌ها عکس‌العمل‌های خلاقی بود که عمدتاً توسط اندیشمندان، فیلسوفان و هنرمندان رخ می‌داد. این انقلاب خلاق عمدتاً توسط یک آهن‌ربای جاذب برای شهر عمل می‌کرد. از نمونه‌های تاریخی این شهرها، شهرهای یونان باستان و فلورانس هستند. همچنین شهرهای لندن (تئاتر) و پاریس (نقاشی) در قرن هفدهم، وین (علوم و هنر) و برلین (تئاتر) در قرن نوزدهم، و شهرهای دانشگاهی چون کمبریج، بوستون، تولوز و هایدلبرگ به‌عنوان نمونه‌های معاصر نوع فکری- فرهنگی شهر دانش هستند.

۳-شهرهای فرهنگی – فناورانه

در اصل، این نوع شهرها ترکیبی هستند از ویژگی‌های عمدهٔ دو نوع شهری که قبلاً به آن‌ها پرداختیم. درواقع، شهرهای فرهنگی- فناورانه، فناوری و فرهنگ را باهم ترکیب می‌کنند. این نوع شهرها درگذشته از صنایع به‌اصطلاح فرهنگی همچون صنعت فیلم در هالیوود (۱۹۲۰) و همتای هندی‌اش (بالیوود) در شهر بمبئی، موسیقی در ممفیس و مد در پاریس و میلان حاصل‌شده‌اند. نمونه‌هایی از این نوع شهر در دهه ۱۹۹۰ شهر تورنتو (چند رسانه) آستین و منچستر (موسیقی) و هامبورگ (گذران اوقات فراغت و رسانه‌های گروهی) است.

۴-شهرهای فناورانه – سازمانی

خلاقیت در چنین شهرهایی، درگرو فراوانی تعداد بازیگران محلی است که برای مسائل مربوط به زندگی شهری در مقیاس بزرگ، راه‌حل‌های سازمانی ارائه می‌دهند. در این زمینه می‌توان به فراهم‌سازی آب برای جمعیت، تأمین زیرساخت‌ها، حمل‌ونقل و مسکن اشاره کرد. از نمونه شهرهایی که توانسته‌اند، چنین ابتکاراتی از خود بروز دهند، می‌توان روم عصر سزار (آبگذرها)، لندن و پاریس قرن ۱۹(سیستم راه‌آهن زیرزمینی) و نیویورک در حدود سال ۱۹۰۰(احیای بندرگاه‌ها) نام برد. شهرهای بالتیمور و فیلادلفیا (احیای شهر از طریق برانگیختن بخش خصوصی)، آنتروپی (احیای ناحیه بندرگاهی) و پاریس (سیستم حمل‌ونقل مرکب از تراموا، قطار، قطار سبک و اتوبوس) نمونه‌های بارز اخیر این نوع خلاقیت هستند.

شبکه شهر خلاق؛ رویکردی برای فراگیر شدن ایده شهر خلاق

شبکه شهر خلاق، شامل شهرهایی است که قصد دارند تجربیات، ایده‌ها و بهترین راه‌حل‌های خود را درزمینه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با یکدیگر به مشارکت گذاشته و توسعه اقتصادی را دنبال کنند. این شهرها در تلاشند بر حضور خود در این شبکه صحه گذاشته و به برنامه‌های مطمئنی که موجب برتری و مزیت نقش و عملکرد آنان می‌شود ملحق شوند. مطلوبیت و عملکرد خوب و منظم در این شهرها، ثبات اجتماعی را به همراه داشته است که با در نظر گرفتن برخی شاخص‌ها می‌توان رابطه‌ای منطقی بین شهرهای خلاق و شهرهایی که قابلیت زندگی مناسبی دارد را برقرار نمود.

این شاخص‌ها در برخی از زمینه‌ها با شاخص‌های خلاقیت مطابقت دارد، سایر شاخص‌ها عموماً به ویژگی‌های متعدد زیستی مرتبط است. شاخص‌هایی که در برنامه‌ریزی شهر خلاق هم موردتوجه قرار می‌گیرند: نیروی کار (انعطاف‌پذیری و کیفیت)، نزدیکی به بازارها، کیفیت آموزش محلی، هزینه تحقیق و توسعه، نخبگان، هنر، فرهنگ، باورها و ارزش‌ها و… .

این سیستم‌ها نشان‌دهنده تغییر جهت‌گیری از تعاریف صرف اقتصادی، رفاه و خوشبختی به سمت رویکردی معطوف به توسعه پایدار است. توسعه‌ای که به معنای برآوردن نیازهای شهروندان بدون اختلال در توانایی شهروندان آینده در تأمین نیازهایش است.

 

یونسکو و شهر خلاق

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد که آن را به نام یونسکو می‌شناسیم، در راستای یکی از اهدافش که پیشبرد صلح و رفاه همگانی در جهان از طریق همکاری است، در سال ۲۰۰۴ که اعضای آن به ۱۹۰ کشور رسید، طرحی به نام شبکه شهرهای خلاق را به اجرا درآورد که هدف آن ترویج همکاری میان شهرهایی است که از خلاقیت برای پیشرفت خود استفاده کرده بودند.

شبکه شهرهای خلاق یونسکو، هفت حوزه خلاقیت، شامل صنایع دستی، هنرهای بومی، هنرهای چندرسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک شناسی، ادبیات و موسیقی را پوشش می‌دهد.

شهرهایی که به این شبکه می‌پیوندند، متعهد می‌شوند فعالیت‌های مثبت‌شان را با هم به اشتراک بگذارند و در بخش‌های مختلف جامعه شهری همکاری را ترویج کنند که اهداف اصلی یونسکو از ایجاد این طرح، چنین اعلام شده است:

– آفرینش، تولید و توزیع فعالیت‌ها، محصولات و خدمات فرهنگی را تقویت کنند؛

– توسعه کانون‌های خلاقیت، نوآوری و گسترش فرصت‌ها برای افراد آفریننده و حرفه‌ای در بخش فرهنگی؛

– بهبود دسترسی به زندگی فرهنگی و شرکت در آن، به ویژه برای گروه‌ها و افراد به حاشیه رانده‌شده و آسیب‌پذیر؛

– ادغام کامل فرهنگ و خلاقیت در طرح‌های پیشرفت پایدار.

*منابع در دفتر پایگاه اطلاع رسانی موجود است.

* این مقاله قبلاً در نشریه سنور نیز منتشر شده است.