آسیب شناسی رکود و انفعال حوزه گردشگری و بازار سقز

۱– رکود تورمی:
اگرچه رکود تورمی بر اقتصاد ملی سایه انداخته و بخش عمده ای از مناسبات اقتصادی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده اما با این حال این رکود در شهرستان سقز بیشتر به چشم می خورد که در زیر به پاره ای از موانع این امر با تاکید بر حوزه گردشگری و تجارت مرزی اشاره می شود:

۲– بی برنامگی مسئولان و بازاریان سقز:
بررسی های میدانی، تبلیغات در رسانه های داخلی و حتی شبکه های ماهواره ای نشان می دهد که در سال های اخیر و خصوصا برای نوروز اخیر، بازاریان، مسئولان و دست اندرکاران شهرستان های مریوان، پاوه، سنندج، بانه، مهاباد و سایر شهرهای مرزی سعی کردند برای غلبه بر رکود بازار، از این فرصت،  بهره لازم را جهت پویایی بازار و جذب میهمانان ببرند، اما متاسفانه نهادها و دست اندرکاران مرتبط در سقز  به سبک و ارث کم کاری کاری دهه های گذشته نتوانستند بهره چندانی از این فرصت ببرند.

۳– بی برنامگی و نداشتن چشم انداز:

بررسی ها نشان می دهد که جدای از ضعف های اساسی و زیرساختی در شهرستان سقز برای استفاده بهینه گردشگری، بی برنامگی و نداشتن چشم انداز مناسب کوتاه مدت نیز کاملا مشخص است؛ نهادهایی مانند میراث فرهنگی، اتحادیه ها و اصناف در خواب زمستانی به سر می برند و سال هاست امیدی به آنان نیست، حتی نتوانسته چند بنر و بسته فرهنگی را در ورودی شهر نصب و توزیع کنند.

۴– رهاشدگی اماکن تاریخی و باستانی:
اماکن و بناهای تاریخی سقز نه تنها احیا و بازسازی نشده بلکه در وضعیت بحرانی و رهاشده قرار دارند.
نمونه امر قلعه زیویه، قلعه های قپلانتو، صاحب، کانی نیاز، گلتپه و…، کاروانسرای تاجوانچی، حمام شیخ،   مسجد و حمام تاریخی سرا، عمارت های فیض اله بیگی قلندر و کمانگر و چند بنای تاریخی دیگر است که همگی وضعیت نامناسبی داشته و شرایط و بستر جذب گردشگر ندارند.

۵– عدم بازگرداندن غار کرفتو و ایجاد محور گردشگری:
در سایه سکوت و مصلحت باندی مسئولان، هنوز غار کرفتو به حوزه شهرستان سقز بازنگشته در حالیکه براساس مستندات تاریخی و اداری مربوط به سقز است.
بازگرداندن غار کرفتو و ایجاد محور گردشگری کرفتو- زیویه- سقز و حتی تخت سلیمان در این حوزه ضروریست.

 

۶– عدم بازسازی و ساماندهی بازار تاریخی:
برای ساماندهی، مبلمان و بازسازی سقف و محیط بازار تاریخی سقف علیرغم وعده های مکرر اقدامی صورت نگرفته و به عنوان طرحی بین بخشی نیازمند جدیت و اقدام فوری کلیه ادارات مرتبط مانند میراث فرهنگی، فرمانداری، اصناف، شهرداری، دستگاه های خدمات رسان می باشد.

۷- عدم استفاده از ظرفیت سدهای سقز:
سقز دارای ۲ سد آبی با چشم انداز و شرایط مناسب محیطی و امکان ایجاد مجتمع های تفریحی و گردشگری در کنار آنهاست، اما متاسفانه به دلیل بوروکراسی اداری و بهانه گیری سازمان های مختلف، کمترین اقدامی برای تحقق این امر و جذب سرمایه گذار صورت نگرفته است.

۸- نداشتن موزه تاریخی و ترکیبی:
شهرستان ۷۵۰۰ ساله سقز هنوز موزه تاریخی و گردشگری ندارد و مدیرکل ناکارآمد میراث فرهنگی و زیرمجموعه آن برای رفع تکلیف، اخیرا درخواست زمین برای ساخت موزه می کنند، چرا کسی پاسخگوی کم توجهی های گذشته نیست؟

۹- ضعف تبلیغات و بازاریابی مدرن:
ضعف تبلیغات و بازاریابی مسأله و حلقه گمشده دیگری می باشد که کاملا به چشم می خورد اصناف و اتحادیه ها باید پاسخگو باشند چرا قسمتی از درآمدهای اختصاصی با همکاری بازاریان را صرف تبلیغات، فضاسازی، تولید محتوای فرهنگی- هنری، فضا و المان سازی برای شناساندن و برندسازی بازار سقز نمی کنند؟

۱۰- ضعف برنامه های زیرساختی شهری:
اگرچه شهرداری و شورای شهر اقدام به نصب بنرها و توزیع بسته های راهنمایی مسافرین می کنند اما در زمینه زیرساخت های تفریحی و گردشگری، ایجاد کاربری های جدید، احداث پروژه های گردشگری کنار چه‌م سقز و…اقدام خاصی نکرده اند؛ در حالیکه از ۲ دهه پیش بحث ساماندهی و ایجاد بناهای گردشگری، تفریحی، دریاچه مصنوعی در بستر رودخانه، پارک آبی، برج های تجاری و… مطرح (که اتفاقا پایان نامه کارشناسی فرماندار جدید سقز هم در این حوزه است) و مانورهای متعددی در این زمینه داده شده اما کمترین اقدام عملی صورت نگرفته است، بارها رسانه ها و متخصصین، نمونه شهرهای مراغه در آذربایجان شرقی یا دهوک در اقلیم کوردستان یا شهروان ترکیه را مطرح کرده اند اما متاسفانه گوش شنوایی وجود نداشته است.

۱۱- ضعف مشتری مداری و برنامه کاری بازار:
در کنار آن باید اذعان نمود بخش زیادی از بازار سقز با جذب گردشگر، مشتری مداری و روش های نوین تبلیغات و بازاریابی تا حدی زیادی میانه نداشته، قصه دیر باز کردن بازار و تعطیلی زودهنگام آن که به معضلی غیرقابل تغییر تبدیل شده است.

 

۱۲- تعطیلی بازارچه مرزی و محروم نگه داشتن سقز:
مهم تر از همه این موارد، همه شهرهای مرزی در ایران و کشورهای دیگر از فرصت، ظرفیت های و پتانسیل های تجارت و مبادلات و ارتباطات فرهنگی، اقتصادی و سرمایه گذاری بهره برداری نموده اند و همین تجارت چمدانی باعث رونق اقتصادی برخی شهرستان های مرزی و اطراف شده است.

با کمال تأسف و در سایه ضعف و ناتوانی مسئولان شهرستانی و استانی، ظلم مضاعفی بر شهرستان سقز رواج داشته شده است و سقز را از کلیه مزایا و امکانات مرزی محروم کرده اند و این در افزایش بیکاری، کاهش سرمایه اجتماعی، افزایش مهاجرت و رکود اقتصادی موثر بوده است. بازارچه مرزی سقز را از بهمن ۱۳۹۱ بسته اند و علیرغم وعده های مکرر تاکنون بازگشایی نشده و جسارتی از سوی مسئولین محلی برای پایان دادن به این وضعیت دیده نمی شود.
علنا و در اقدامی تبعیض آمیز از سوی مسئولان استانی و کشوری و سکوت مصلحت آمیز شخصی مسئولان محلی، شهرستان سقز را از قرار گرفتن در منطقه آزاد تجاری حذف کردند اما هیچ گونه اعتراضی از سوی نمایندگان و مسئولان سقز را ندیده ایم، بالاخره باید برای مردم مشخص شود شهروندان سقزی چرا باید شهروند درجه دوم و سوم (حتی در خود استان کوردستان) باشند؟ چه دست هایی پشت پرده این مسائل قرار دارد؟ دلیل محروم و مظلوم نگه داشتن سقز چیست؟ چرا سقز را از همه ظرفیت ها و امتیازات مرزی محروم کرده اند؟!؟! چرا باید دیدگاه های منفی بر نگاه های توسعه ای در سقز همچنان غالب باشد؟

۱۳– عدم معرفی به عنوان شهر خلاق:
عدم متاسفانه مظلومیت شهرستان سقز روز به روز بیشتر می شود، در وضعیت فعلی، بازار پارچه و پوشاک، لوازم خانگی و…. این شهر می توانست موج میهمانان را به سقز بکشاند و به بازار کم رونق این شهر، جانی تازه ببخشد، سال هاست پیشنهاد ثبت سقز به عنوان “شهر پارچه” را مطرح کرده ایم اما دریغ از کمترین اقدام.
متاسفانه تاکنون به گزارشات و اخبار رسانه ها و نظرات کارشناسان درخصوص رونق بخشی و ساماندهی بازار، ساخت موزه واقعی تاریخی و شهری، تجارت مرزی و…. توجه خاصی نمی شود.
بالاخره با ادامه این وضعیت مثل ۱۵- ۲۰ سال گذشته، سقز دور باطل توسعه نیافتگی و از دست دادن فرصت ها را تکرار خواهد نمود، همانطور که در قضیه بازارچه مرزی در سایه ضعف و مماشات مسئولان گذشته، سقز از تمامی مزایای تجارت مرزی محروم شده و تا الان هم این بازارچه باز نشده است.

 

نتیجه گیری و پیشنهادات:

شهرستان سقز با وجود پتانسیل های و ظرفیت های منطقه ای، طبیعی، فرهنگی و انسانی برای نیل به توسعه نیازمند برنامه ریزی یکپارچه، سرمایه گذاری در زیرساخت ها، هم افزایی نهادهای اجرایی، مطالبه گری شهروندان خصوصا صاحبنظران، معتمدین، جامعه مدنی و رسانه ها، رفع موانع قانونی و نگاه های منفی و تبعیض آمیز است تا بتواند از گردشگری و تجارت مرزی به عنوان موتور محرکه اقتصاد منطقه بهره برداری کند.
حل این چالش ها نیازمند اقدامات اساسی از سوی دولت مرکزی، نهادهای استانی و شهرستانی، نمایندگان مردم در مجلس و شوراها، صاحبان سرمایه و تخصص، مشارکت جامعه مدنی و جلب همکاری های بین المللی و سرمایه گذاران و… می باشد.

 

راهکارهاو راهبردهای اجرایی:

۱ـ تشکیل شورای توسعه گردشگری و تجارت مرزی:
این شورا جهت هماهنگی، تدوین برنامه و پیشبرد برنامه ها در حوزه گردشگری و تجارت مرزی برای جذب گردشگران و رونق اقتصادی تشکیل شود.

۲ـ تقویت زیرساخت ها:
– توسعه هتل ها، تکمیل بزرگراه ها، افزایش امکانات و پروازهای فرودگاه سقز، تبدیل جاده سقز- بانه و سقز- مریوان به جاده اصلی تفریحی- توریستی و اکوتوریسم.
– ایجاد مناطق ویژه اقتصادی و پایانه صادراتی یا پیوستن سقز به منطقه آزاد تجاری- صنعتی با درنظر گرفتن تسهیلات ویژه سرمایه گذاری و گمرکی.

۳- رونق گردشگری شهری:
رونق گردشگری سقز با تاکید بر ساماندهی و توسعه حاشیه چه‌م سقز، ایجاد دریاچه مصنوعی، پارک آبی، برج های تجاری و…؛ ساخت موزه تاریخی و ترکیبی، ساماندهی بازار و بناهای تاریخی، برنامه ریزی و تدوین نقشه راه برای معرفی سقز به عنوان شهر خلاق فرهنگی مثلا در زمینه بازار پارچه، جشنواره های فرهنگی و…

 

۴– تبلیغات هدفمند:
– معرفی بازار و جاذبه های سقز در پلتفرم های دیجیتال، تکیه بر بازاریابی مدرن و شبکه ای،  مشارکت در نمایشگاه های گردشگری.

۵– همکاری های بین المللی و دیپلماسی عمومی:
– استفاده از پتانسیل همسایگی با اقلیم کوردستان و عراق برای توسعه جشنواره ها و تورهای گردشگری مشترک، مبادلات تجاری، خواهر خواندگی شهر سقز با شهرهایی مانند سلیمانیه، هولی ، وان و دیاربکر؛ ایجاد شهرک صنعتی و پایانه صادراتی مشترک، بررسی امکان پروازهای سقز- سلیمانیه و سقز- وان ترکیه، تاسیس پردیس بین المللی دانشگاه سراسری در سقز (تبدیل دانشکده رهاشده علوم و فنون به پردیس بین المللی) و…

۶– توانمندسازی جامعه محلی:
– آموزش مهارت های گردشگری و تجارت به بازاریان، جوانان و زنان برای ایجاد اشتغال پایدار، استفاده از ظرفیت انجمن های مدنی و شرکت های سرمایه گذاری و اقتصادی.

۷- بازگشایی فوری بازارچه مرزی سیف سقز:
بازارچه مرزی می تواند در رونق و تنوع کالا در بازار، تجارت مرزی، تحرک اقتصادی- اجتماعی، ایجاد اشتغال و غیره موثر باشد، که امید است به دور از وعده های سابق، در سال جاری بازگشایی شود.

 

نویسنده: دکتر فردین مصطفایی روزنامه نگار