کە وابوو ئەگەر قانع بە فەیلەسووفێکی بێ هاوتای ئەو کات و ساتە و ڕەنگە ئێستاش ناو بەرین بە هەڵە نەچوین.
بۆ سەلماندنی ئەم ئیددعا گەورە،تەنیا پێویستە بە وردی چاوێک بخشێنینە سەرجەم شیعرەکانی قانعدا،بزانین دوای نزیک بە یەک سەدە،هۆی بێشەرم بوون لە خوێندنەوەی شیعرەکانی چین و چارەسەری ناسۆر و برینی نەتەوەکەی بە چی زانیوە؟
بێگومان قانع کەسایەتییەک بووە کە پەخشانەکانی هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگای لە بواری کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و خوێندن و زانیاری و ئایینی و تەنانەت تەنز و گاڵتە و گەپ و پێکەنینی مەجلیسی شەوانەی پاییز و زستانی کوردەواری لەبەر گرتووە و زۆر ساف و ساکار و بە زمانێک سادە و ڕەوان و بێ پەنا و پێچ،ڕەخنەگرانە زۆر بابەت و داب و نەریت و چەشنی مەملەکەت داری حاکمانی زاڵی دەورانی خستۆتە بەرچاوی ڕۆشنبیران و هەژاران و چینی کرێکار و ڕەنجبەر و وەرزێڕی سەدەی بیست .بۆیە ئەگەر ئەڵێن شاعیری چەوساوەکان،ئەو ناوە پڕ بە باڵای بەرزی هزر و هەستی قانع بڕاوە و خەڵاتێکە هەتاهەتایی پڕ بەری خۆی.
دیارە زۆرتر مەبەستی من، وەکوو قوتابییەکی ئێستا و ساڵەهای دووری مامۆستا لە نووسینی ئەم بابەتە، ئەگەڕێتەوە بۆ بایەخدانی شیعرەکانی بۆ خۆێندن و خوێندنەوە و مەکتەب و عیلم و زانین و کتێب و کتێبخانە و فێربوون و فێرکردن و ڕاهێنان لە بیر و بڕوای بەرزی قانعی نەمردا.
بۆ ڕوون کردنەووی ئەم مەبەستە تەنیا چەن دێڕ لەو هەمبانە بە نرخە وەکوو مشتێک لە خەروار ئەخەینە بەر باس و لێکۆڵینەوە.
دوای کۆتایی تەمەنی ۶۸ ساڵەی محەمەدی ڕەش و ڕووتی چیرۆکی ئەم بابەتەمان ،ئەبێ بەتەواوی قانع بین بە قانع بوونی مامۆستا بە خوێندن و زانیاری و بایەخدان بە مەکتەب و قوتابخانە و وەکوو مەرهەمێک بە کاریان بێنین بۆ ساڕێژی دڵ و دەروونی بریندار و ژاکاومان.
لەبەر ئەوە جگە لە چۆنیەتیی ژیانی پڕ تەنگ و چەڵەمەی کە پێویست بە نووسین و خوێندنەوەی دەیان بابەت و نووسراوەیە، زیاتر ئەپەرژێینە ئەم قۆناغەی هەڵبەستەکانی مامۆستای نەمر.
کاتێک مامۆستا لە سەرجەم بەرهەمەکانیا زیاتر لە ۲۰۰ جار ئاماژە بە خوێندن و مەکتەب و گرینگیی فێربوون و پێشکەوتن بە چەشنی وڵاتانی پێشکەوتوو ئەکات،بۆ وەی بە گەلەکەی بسەلمێنی تەنیا و تەنیا ڕێگەی سەرکەوتن و بەدەس هێنانی مافی نەتەوەکەی خوێندنە و خوێندنە و خوێندن،ئەمە یانی بەرپرس بوونی شاعێر بۆ چارەسەریی لێقەوماوی و وەدس هێنانی مافی گەلێکی زوڵم لێکراو،بە چەشنێکی مودێڕن و پێشکەوتوو.
وەختێک لە وەسیەت نامە پیرۆزەکەیا ئەفەرمێت:
«چی لە دڵتایە مەترسە بیخە سەر نووکی قەڵەم»
یانی بە خوێندن و زانیاری
«جەرگی دوژمن هەڵدڕە و ببڕە و وەکوو تێغی دەبان»
دەنا پێم وانەبێت ئەو شاعیرە هەست ناسکە تەنانەت مریشکێکیشی سەر بڕیبێت و مەبەستی کوشتن و بڕینی دڕندانە بێت.چونکا لەو سەردەمەدا لەبەرامبەر ڕاوچییە غەدارەکانی بێ بەزەیی ئەو زەمانە کە ڕاوکردنی ئاژەڵە کێوی و باڵندەکان باو بوونە،ئەبێ بە ژینگەپارێزێکی لێهاتوو و لە زمانی کۆترێکی بەستەزمانەوە بە دەروێش ئەوڕەحمانی خواگرتوو ئەڵێ:
«ئەو گوللەیە تەقانت،بە دڵ منا چەقانت
ئەگەر بتدایە بە گۆشت،گۆشتی زۆرتر ئەکرد بۆت»
یان وەختێک لە درێژەی وەسیەت نامەکەیدا پێمان ئەڵێ:
«ڕۆڵەکەم خوێندن بخوێنە!خوێندنە دەرمانی کورد
تێگەیشتن مەرهەمە بۆ زامی بێسامانی کورد»
ئیتر ئەوپەڕی جوانیی ناخی دڵ و بیروبڕوای پیرۆزی تۆمارکردووە و رێگای سەربەستیمانی پێ نیشان داوە.
یان لە ئاخر ساڵەکانی تەمەنیدا واتە ۱۹۶۳ی زایینی کە هەموو کەسێ لەو تەمەنەدا لە مردن ئەترسێ و حەز بە مردن ناکات،لە ژێر زەبر و گوشاری دوژمنی بەدخوودا،کەلەبچە بە مەرهەم ئەزانێ و زنجیر بە زێوەری شاهانە دائەنێ و خوێنی خۆی ئەکاتە خەنە بۆ وەدس هێنانی بووکی ئازادی لە کونجی قوتابخانەی زینداندا و چەکی شۆڕشگێڕی بە نووسینی بیر و باوەڕ ناو ئەبات و لە کۆتاییدا بە ژینی سەربەستانە لە بەندیخانەدا قانع ئەبێ،لە وەها ساتەوەختێکدا تابلویەک لە جوانی ئەخولقێنێ کە هیچ شانۆکار و نووسەر و ئەکتەرێک و هیچ خامە و هزر و هەستێک وێنای ناکەن.
درێژەی هەیە.
قانعی مەزن وەکوو باوکێک بە بیر و بڕوای زۆر بەرزەوە،سەردەمانێک کە کچان و ژنانی کوردەواری بە داخەوە زۆربەیان بە هۆی داب و نەریتی غەڵەت و کۆنەوە و بە هۆی نەخوێندەواری،کۆیلە و ژێردەستی کۆمەڵگای پیاوسالارانەی دوور لە مەکتەب و خوێندن بوونە،ئەیانشوبهێنی بە پەروین و نەسرین و سوێسن و هەنگوین و لە بەرامبەر کوڕانا ئامۆژگاری زۆر بە نرخیان دەکات و ئەبێتە دایکی لێهاتووی نیشتمان بۆیان و لە زمانی خاتوو خورشیدی دایکیەوە ئەڵێ،وەرەن گوێ ڕاگرن بۆ پەندی دایکتان:
«کچم ڕۆڵەی کزۆڵەی بەردەباریم
چرای ڕووناکی بێدەستی و هەژاریم
کچم پارچەی نەژاکاوی زەمانەم
نەتیجەی ئیهتمامی خوێندەواریم»
مەبەستی مامۆستا ئەوەیە کە بڵێ بە خوێندەواری هەرچیکم بووە پێتانم بەخشیوە،یانی ئێوەش وەکوو خۆم بن و خوێندەواریی هەرگیز لە بیر نەکەن.
هەر وا کە لە بەشی پێشوودا ئاماژەمان کرد قانع لە نووسینی شیعری تەنز و گاڵتە و گەپیشدا دەستێکی باڵای بووە و زۆر بابەتی جوانی خولقاندووە کە مەبەستی پەند و ئەنەدەرز و گاگاش ڕەخنەی لە داب و نەریتێکی دواکەوتووانە و یاسای دەربەگایەتی بووە،ئەم چەشنە شیعرانەشی لە پەنای سۆبە و کوورەی دار و حوجرەی مزگەوتان،وێردی زمان و نەقڵی شەوان و گاڵتە و گەپی مەجلیس و دیوەخانان بوونە وەکوو:
قانع و کەرەکەی،قانع و تانجیەکەی،قانع و لێفەکەی،ماڵ بەش کردن لە گەڵ براکەی و هتد.
زۆر هۆنراوەی تریش کە لە باری ڕۆح و ڕەوانەوە،بۆتە پسپۆڕێکی دەروونناس و دڵەتەپێ و دڵەکوتێی لە کۆمەڵگا دوور خستۆتەوە و جگە لە مەبەستی نهێن و ئاشکاری ئەو چەشنە هۆنراوانەی،مرۆڤی وەپێکەنین خستوون و بە گشتی کاریگەرییەکی زۆر باشی لە سەر خەڵک بووە،لە هەمان کاتتدا قەڵەمی وەخرۆش دێنێت و بەرهەمی پیرۆزی شێرانی مەکتەب ئەخولقێنێت و ئەڵێت:
«ئێوە ئەی شێرانی مەکتەب واسیتەی ژینی منن
واسیتەی ژین و ژیان و نەسڵی نوورینی منن»
ڕوون و ئاشکرا ئەوە ئەسەلمێنێ کە نەسڵی نوورین،شێرانێکن کە خەریک خوێندنن و لە درێژەدا ئەفەرمێت:
«ئاسمان نابێ خەیاڵی بەرتری و زیادی بکا
ئاسمانی ئاسمانم ئێوە پەروینی منن»
هەر ئەم دوو دێڕە تەواون بۆ ئەوەی بزانین،خوێندن و مەکتەب چەندە بە لای مامۆستاوە گرینگ بوونە بۆ پێشڕەفت و سەرکەوتن بە چەشنی وڵاتانی پێشکەوتوو و چەندەش گرینگ بوونە بۆ هاندانی لاوەکانی سەدەیەک لەوە پێش بۆ خۆێندن و زانیاری،هەروا کە مەرهەم تەسکینی زامە و دوکتۆریش دەفعی بەڵا ئەکا،ئەو لاوانەش بۆ دڵی پڕ ئێش و زاری مامۆستای لەبەردڵانمان ئەبنە مایەی تەسکین و حەسانەوە.
دیسان بە سەرجەم لاوەکان ئەڵێ ئەم شیعرە ئەزبەرکەن:
«ئێمە بۆ وەتەن گیان فیدا ئەکەین
بە قووەی قەڵەم گەلمان سەر ئەخەین»
ئیتر ئەبێ بەتەواوی باوەڕمان بەوە ببێ ئەوەی لە مێشکی قانعا بووە بۆ سەرکەوتن و ڕزگاری گەلەکەی،تەنیا و تەنیا قەڵەم و خوێندن و زانیاری بوونە،ئاخ کە چەن جوانی ئاماژە فەرمووە و چەن ڕازاوە و شیرین مەبەستی ناخی دڵی دەربڕیوە بۆ سەرکەوتن.
کاتێکیش ئەبێتە مەفتوونی وەتەن و شێوەی بیر ئەکەوێتۆ،بۆ نەجاتی نیشتمان و خۆ ڕزگار کردن لەدەس خەم و خەفەت و جەوری ڕۆژگار و چەرخی چەپ گرد و بۆ نەجاتی کوردوستانەکەی دیسان پەنا ئەبات بۆ قەڵەم و وەکوو چەکێکی شۆڕشگیرانە،بۆ نەجات ئەیداتە دەس لاوەکان و ئەنووسێ:
«لاوەکەم نووکی قەڵەم دڵ دوژمنی پێهەڵدڕە
گەر قەڵەم شیوەن نەکا خەڵفە نەمامێکی زڕە»
هەر وا کە لە پێشدا ئاماژەم کرد،مەبەست لە نووسینی ئەم بابەتە ئەوەیە هەموومان بزانین خوێندن و نووسین چەنێک لای شاعیری نەمر گرینگ بوونە بۆ گەیشتن بە ئامانجی گەلەکەمان و ڕزگاری لە دەس تاریکی و گەشتن بە لووتکەی زانیاری و بە گشتی وەدەس هێنانی سەربەستی و وەدەس هێنانی مافی نەتەوەیەکی لێقەوماو بە درێژایی مێژوویەکی چەن هەزار ساڵە
دیارە ئەگەر بە جوانی سرنجمان دابێت،ئیتر مەبەستەکە ڕوون و ئاشکرایە و پێویست بەوە ناکا لەمە زیاتر سەر خوێنەران بێنمە ئێش و بە قەولی خودی کابولی ڕێزدار کە وەسیەتی کوتەکی کوڕی ئەکا،ئەگەر دەسمان بە تفەنگ و چەک نەگات،کاریگەریی قەڵەم زۆر زیاترە لە هەموو چەک و تەقەمەنییەکی بەهێز:
«ڕوڵە گەر تێغ و تفەنگ هات و بەکارت نەدەهات
وەکوو بابت بە قەڵەم نوتقدەر و فەردی بی»
باسکردن لە سەر شێعرەکانی قانع لە هەرکام لە بوارەکانی جیاجیای کۆمەڵایەتی و سیاسی ،ئابووری ،خوێندن و هتد ،هەڵدەگرێ دەیان و دەیان بابەت و نووسراوە و دەق و پەخشان و تەنانەت کتێبی لە سەر بنووسرێت،بەڵام لێرەدا بە هۆی ئەوە مەبەست تەنیا کورتە باسێکە لە سەر خوێندن و خوێندەواری لە ئەندێشەی قانعی نەمردا، نامهەوێ خوێنەران و لایەنگرانی بابەتەکە زۆر ماندوو کەم.هیوادارم هەرچەن کورت بەڵام بە دروستی ئامانجی نووسینی وتارەکەم ڕوون کردبێتۆ.لەبەرئەوەی شیعرەکانی قانع لەمەڕ خوێندن هێند زۆرن کە باس کردنیان بە تێروتەسەلی،ڕەنگە خوێنەر هیلاک کەن.
ـ درێژەی هەیە…..
- سقز رووداو
- کد خبر 18918
- بدون نظر
- پرینت
