فریب ویترین زندگی دیگران؛ تأملی بر مقایسه‌های ناخواسته در شبکه‌های اجتماعی

نویسنده: محمد نجاتی، فعال فرهنگی

زندگی هر انسان، در بستر ۲۴ ساعت شبانه‌روز، با نوساناتی از جنس خلق‌وخو، توان ذهنی، و شرایط جسمی مواجه است. برای برخی، ساعات ابتدایی صبح بهترین زمان برای مطالعه و یادگیری است، در حالی‌که برخی دیگر شب‌زنده‌دارند و تا پاسی از شب بهره‌وری دارند. اما همین شبانه‌روز پرفراز و نشیب، لحظاتی آسیب‌پذیر نیز در دل خود دارد: بی‌خوابی، خستگی، ناراحتی، تنهایی یا فشارهای کاری.
در این لحظات، بسیاری از ما ناخودآگاه سراغ گوشی‌های هوشمندمان و اپلیکیشن‌هایی مثل اینستاگرام می‌رویم؛ دقیقاً زمانی که ذهن‌مان در ضعیف‌ترین حالت خود قرار دارد. و در همین حال، چشم‌مان به ویترینی از «بهترین لحظات گزینش‌شده‌ی زندگی دیگران» می‌افتد—تصاویری از سفرهای خارجی، رستوران‌های لاکچری، چهره‌های تغییر یافته پس از جراحی‌های زیبایی، ماشین‌ها و ویلاهای گران‌قیمت.

نگاه طولانی‌مدت به این تصاویر، مانند نوشیدن سم تدریجی است؛ ذهن را فرسوده می‌کند، احساس ناکارآمدی و بی‌ارزشی را تقویت می‌نماید، و مقایسه‌ای مخرب را درون ما شکل می‌دهد. این همان جایی است که روان ما دچار سایش می‌شود.

واقعیتی که دیده نمی‌شود

شبکه‌های اجتماعی، بیشتر از آنکه آینه‌ای از زندگی واقعی باشند، صحنه‌ای‌ هستند از لحظه‌های فیلترشده و زرق‌وبرق‌دار. در این پلتفرم‌ها، افراد اغلب بهترین‌ها را به نمایش می‌گذارند؛ و دردها، دعواها، ترس‌ها، افسردگی‌ها و شکست‌ها را پنهان می‌سازند. اما ما، در پایین‌ترین نقطه‌ی انرژی خود، با بالاترین نقطه‌ی نمایش دیگران مواجه می‌شویم. این ناهمخوانی خطرناک است.

چرا مقایسه می‌کنیم؟

بر اساس نظریه «مقایسه اجتماعی» (Social Comparison Theory) که توسط لئون فستینگر، روان‌شناس اجتماعی، مطرح شده است، انسان‌ها به صورت طبیعی تمایل دارند خود را با دیگران مقایسه کنند تا جایگاه و ارزش شخصی خود را بسنجند. اگرچه این مقایسه در برخی موارد می‌تواند موجب رشد شود، اما آنچه ما معمولاً تجربه می‌کنیم مقایسه‌ای تخریب‌گر است، نه انگیزشی.

چه می‌توان کرد؟

پیشنهاد من، برخلاف توصیه‌های کلیشه‌ای مثل «اینستاگرام را حذف کن» یا «خودت را مقایسه نکن»، این است که به آگاهی و یادآوری فعالانه روی بیاوریم.
هرگاه تصویری اغواگر از موفقیت یا خوشبختی دیدیم، با خود تکرار کنیم.
این فقط یک لحظه‌ی گزینش‌شده است، نه تمام واقعیت زندگی آن فرد.
همچنین، دیدن مستندها یا فیلم‌های واقع‌گرایانه، مطالعه روایت‌های صادقانه از زندگی روزمره، و گفت‌وگو با اطرافیان درباره چالش‌های مشترک، می‌تواند ذهن‌مان را متعادل‌تر و مقاوم‌تر کند.

نتیجه‌گیری

مقایسه، در ذات انسان نهفته است، اما با آموزش ذهن و یادآوری آگاهانه می‌توان از دام مقایسه‌های سمی گریخت. شبکه‌های اجتماعی، اگرچه پنجره‌ای به جهان‌اند، اما نباید آینه‌ای برای سنجش ارزش خودمان باشند.