چالش های ساختاری و مدیریتی سیستم آموزشی در کوردستان؛ بحران چند بعدی در آستانه مهر
نویسنده: قادری، فعال فرهنگی
سقزرووداو- با نزدیکی شروع سال تحصیلی جدید، سیستم آموزش و پرورش با مشکلات چندبعدی مواجه است که ریشه در مسائل ساختاری، مدیریتی و نابرابری‌های منطقه‌ای دارد. این بحران، آینده نسلی از دانش‌آموزان را به مخاطراتی مواجه نموده است.
این مشکلات را در چند بخش می توان تقسیم نمود:
۱- بحران کمبود نیروی انسانی:
بنابه اعلام مسئولان، استان کوردستان با کمبود ۱۸۰۰ معلم مواجه است که خود باعث مشکلاتی به شرح زیر می شود:
– تراکم بالای کلاس‌های درس: کمبود این حجم از معلم به طور مستقیم منجر به افزایش تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس می‌شود. در چنین شرایطی، معلم توانایی تمرکز بر نیازهای فردی دانش‌آموزان را از دست داده و کیفیت تدریس به شدت کاهش می‌یابد.
– استخدام موقت و فاقد امنیت شغلی از جمله استفاده از معلمان حق‌التدریس: این معلمان اغلب از امنیت شغلی، حقوق مکفی و … محروم هستند. این موضوع انگیزه و ثبات لازم برای تدریس باکیفیت را از بین می‌برد، در مورد بازنشستگان نیز اگرچه تجربه آنان ارزشمند است، اما ممکن است انگیزه های قبلی و را نداشته و همچنین این موضوع، فرصت‌های شغلی را از نیروهای جوان می‌گیرد و مشکل را به آینده موکول می‌کند.
۲- مشکلات زیرساخت‌ها و کمبود فضاهای آموزشی:
-سرانه پایین فضای آموزشی (۴.۸۱ متر مربع استانی در مقابل ۵.۴۵ متر مربع کشوری) بوده، این رقم نه تنها از میانگین کشور کمتر است، بلکه حتی به حداقل استانداردها (که معمولاً بین ۶ تا ۸ متر مربع توصیه می‌شود) نیز نمی‌رسد.
– مدارس فرسوده و کانکسی: این موضوع امنیت، آرامش و روحیه تحصیلی دانش‌آموزان و معلمان را تهدید می‌کند و محیطی غیراستاندارد، نامناسب و غیر الهام‌بخش برای یادگیری ایجاد می‌کند.
۳- ضعف عدالت آموزشی و افزایش ترک تحصیل:
نرخ بالای ترک تحصیل، به‌ویژه در میان دختران روستایی این موضوع یکی از هشداردهنده‌ترین تبعات این بحران است. عوامل آن چندگانه است:
– فقر فرهنگی و اقتصادی: خانواده‌ها ممکن است به دلیل فقر، نیاز به نیروی کار کودکان خود داشته باشند یا هزینه‌های غیرمستقیم آموزش (مانند ایاب و ذهاب) را نتوانند تقبل کنند.
– مسائل فرهنگی و سنتی: در برخی مناطق روستایی، ممکن است ادامه تحصیل به‌ویژه برای دختران را یک اولویت ندانند.
– دسترسی سخت به مدارس: فقدان مدارس نزدیک به روستاها، به‌ویژه در مقطع متوسطه، یکی از دلایل اصلی ترک تحصیل است.
– کیفیت پایین آموزش و ناامیدی به فرصت های شغلی در آینده: وقتی دانش‌آموز احساس کند در مدرسه چیزی موثری برای زندگی و آینده یاد نمی‌گیرد یا سواد تاثیر چندانی در به دست آوردن موقعیت های شغلی و اجتماعی مناسب مانند گذشته ندارد، انگیزه خود را برای ادامه راه از دست می‌دهد یا دچار وسواسی می شود.
۴- ضعف مدیریت و استقلال تصمیم‌گیری:
مدیرکل آموزش و پرورش در یک سیستم متمرکز مانند آموزش و پرورش، تابع اجرای دستورات وزارتخانه مرکزی و استانداران و نهادهای مشابه است تا یک مدیر مستقل با اختیارات کامل؛ اما در استان کوردستان این وابستگی و فقدان اراده و استقلال بیشتر است و اخیرا هم زیادتر دیده می شود. وابستگی یک مدیرکل به نمایندگان و تبعیت محض از آنان جهت انجام تغییرات مدیریتی، قدرت برنامه‌ریزی بلندمدت و مستقل را از او سلب می‌کند، این تبعیت در مدیرکل فعلی هم مثل ادوار گذشته و با شدت بیشتری دیده می شود.
در چنین شرایطی، احتمالاً هر برنامه ای در حد یک درخواست از مرکز برای استخدام معلم، تخصیص بودجه برای استفاده از حق التدریس ها با برنامه های شوراهای استانی خلاصه می‌شود، نه یک برنامه تحول‌آفرین استانی برای حل مسئله و چالش‌ها؛ لذا مدیریت استانی تبدیل به یک واسطه کم‌اختیار با اراده ضعیف شده است که این خودش بخشی از آسیب می باشد.
راهکارها
حل مشکلات حوزه آموزش استان کوردستان نیاز به یک عزم ملی و تغییر رویکرد اساسی دارد: تخصیص بودجه عادلانه و ویژه، اجرای طرح‌های انگیزشی برای جذب و ارتقای جایگاه معلمان، ساخت مدارس جدید و نوسازی مدارس فرسوده با جذب کمک های ویژه دولتی و خیرین در این راستا، داشتن برنامه عملیاتی و استراتژی توسعه، حفظ استقلال مدیریتی و تصمیم گیری، ایجاد فضای توام با آرامش و تکثر در مدارس ضروری است.
از سوی دیگر، برنامه‌های ویژه برای جلوگیری از ترک تحصیل از طریق ایجاد و یا توسعه مدارس شبانه‌روزی، ارائه سرویس رایگان، کمک هزینه تحصیلی و اجرای کمپین های حمایتی و آگای آگاه‌سازی برای خانواده‌ها به‌ویژه در مناطق روستایی و حاشیه ضروری به نظر می رسد.