سفیر مرگ در «قُلقُله»

گزارش از: مهتاب جودکی روزنامه نگار پیام ما

شلیک به معترضان معدن طلای «قلقله» در سقز، جان جوانی ۲۲‌ساله را گرفت. عصر دوشنبه (۲۴ شهریور)، وقتی اهالی روستای «پیرعمران» برای اعتراض تجمع کردند، با سلاح گرم به معترضان شلیک شد؛ «محمد رشیدی» جان باخت و سه نفر دیگر مجروح شدند. از مدت‌ها پیش کسی به انتقادها درباره راه‌سازی‌های این معدن طلا و آلایندگی آن توجهی نکرد و چندین تجمع اعتراضی مردم محلی بی‌جواب ماند. اکنون جسم بی‌جان یکی از جوانان روی دست اهالی مانده است.

فشار دست‌های پشت پرده
«کیوان زندکریمی»، فعال مدنی کوردستان، دلیل این واقعه را «بی‌تدبیری و بی‌توجهی به خواست مردم» و «نارضایتی عمومی» می‌داند.
او به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «مسئله‌ بهره‌برداری از ذخایر طلای کوردستان، در بخش قرارگرفته در سقز، محور سقز-بانه موسوم به ذخایر طلای قلقله (که اسم محلی آن است)، سال‌هاست به‌سبب آثار مخرب محیط‌زیستی و ایجاد آلودگی به‌ویژه در آب‌های منطقه و به‌دنبال آن، آب شرب، موضوعی پرتنش و حساس بوده و است؛ چنان که اداره‌کل محیط‌زیست کوردستان، در سال‌های قبل، مجوز و موافقت با بهره‌برداری از آن را صادر نکرد و مخالف اجرای آن بود. سازمان منابع‌طبیعی هم به‌دلایل کارشناسی در بهره‌برداری‌ نکردن از این معدن با محیط‌زیست هم‌نظر بود. اما فشار دست‌های پشت‌ پرده در پایتخت، نهایتاً استاندار سابق و سازمان صنعت، معدن و تجارت کوردستان را وادار به صدور مجوز استخراج کرد؛ البته بدون اخذ موافقت دیگر ارگان‌های ذی‌ربط».
به‌گفته زندکریمی، به همین دلیل است که جامعه مدنی و فعالان محیط‌زیست کوردستان، به خواست و پشتیبانی عموم مردم، در تلاش برای جلوگیری از بهره‌برداری آن و ممانعت از بروز فاجعه محیط‌زیستی در منطقه بودند و «بارها با فشار و تهدید نهادهای مختلف مواجه شدند» و البته به‌رغم همه تهدیدها، «مردم خواهان توقف استخراج در معدن قلقله و جلوگیری از آلودگی‌های محیط‌زیستی بودند که با برخورد غیرانسانی نیروهای حفاظتی وابسته به بهره‌برداران معدن، یک نفر از مردم کشته و سه نفر زخمی شدند».

کسی به اعتراض مردم توجه نکرد
سابقه مخالفت با معدن قلقله و دیگر معادن و کارخانه‌های طلای کوردستان طولانی است. محیط‌زیست در دهه ۹۰ با معدن قلقله مخالفت کرده بود و برخی فعالان رسانه ای و مردم روستای قلقله هم در سال ۱۴۰۰ مقابل ساخت کارخانه طلا ایستادند. پیش از اینکه برخورد با اعتراض مردم، به مرگ منجر شود، جامعه مدنی و فعالان محیط‌زیست هم کمپینی برای توقف عملیات معدن‌کاری در قلقله به راه انداخته بود. ۱۶ فروردین امسال «جمعی از متخصصان و شهروندان استان‌های کوردستان، آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی و….» با انتشار نامه‌ای در پلتفرم کارزار توقف فوری فعالیت سه معدن طلای قلقله، زرشوران و آق‌دره و چهار کارخانه فرآوری طلا را مطالبه کردند.
آنها نوشتند: «این معادن و کارخانه‌ها در بالادست حوضه آبریز زرینه‌رود باعث آلودگی شدید منابع آب، خاک و هوا به فلزات سنگین سمی در منطقه شده‌اند. این محیط آلوده سبب کاهش سیستم ایمنی نسل‌های آینده و افزایش بیماری‌های ژنتیکی و سرطانی، تخریب تنوع‌زیستی و تشدید بحران‌های زیست‌محیطی منطقه می‌شود».

این نامه با تکیه بر گزارش‌های کارشناسی توضیح می‌دهد که با فعالیت این معادن، سد لگزی، که تأمین‌کننده آب آشامیدنی و کشاورزی میلیون‌ها نفر از سقز تا تبریز است، در معرض خطر آلودگی قرار می‌گیرد. به‌علاوه، فعالیت این معادن در استانی با رتبه اول فرسایش خاک کشور، به روند فرسایش دامن می‌زند.
کارشناسان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی استان کوردستان بارها با صدور مجوز برای این معادن مخالفت کردند، اما به‌واسطه ماده ۲۴ مکرر قانون معادن و بدون رعایت نظرات نهایی کارشناسان منابع‌طبیعی استان کوردستان، «مجوزهایی غیرعلمی و بحران‌زا» برای معدن‌کاری صادر شد. به‌علاوه، طبق بند (پ) ماده ۱۷ قانون نظام فنی و اجرایی کشور، به‌رغم ارتباط مستقیم این معادن با زندگی مردم، «نظرات مردم منطقه در تهیه طرح‌های این معدن جلب نشد».
این نامه خطاب به رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، معاون رئیس‌جمهور در امور توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، وزیر صنعت، معدن و تجارت، وزیر نیرو، رئیس سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور نوشته شده است.
زندکریمی می‌گوید: «بارها خطرات ناشی از پافشاری غیرقانونی بهره‌برداران بر انجام عملیات و نیز تبعات اعتراض مردمی ناشی از آن بیان شده و به گوش مسئولان رسیده، اما با بی‌توجهی کامل، تاکنون از سوی دولت و نمایندگان هیچ اقدامی صورت نگرفته است»
تا امروز بیش از ۱۶ هزار و ۸۰۰ نفر این نامه را امضا کرده‌اند و کارزار کمتر از یک هفته دیگر به پایان می‌رسد. آیا این پایان خونین معدن طلاست؟ تلخیص

سقزرووداو امیدوار است دستگاه‌های متولی اجرایی و نظارتی با خاتمه دادن به این معدن پرتنش، رانتی و غیرپاسخگو تا زمان دیگر، فرصت گفتگو، با اندیشی و پیشگیری از حوادث مشابه را فراهم کنند.

«محمد رشیدی» جوان ۲۲ساله اهل روستای «پیرعمران»، در این حادثه کشته شد