سالمندان سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه
نویسنده: شیوا رحیمی، کارشناس مددکاری
سقزرووداو- پدیده سالمندی در جامعه ما همانند بسیاری از جوامع دیگر رو به گسترش است. افزایش سن، رعایت چهارچوب های بهداشتی و تغییرات جمعیتی موجب شده است سهم سالمندان در ساختار جمعیت جامعه رشد قابل توجهی داشته باشد.
بر اساس آمارهای رسمی، در حال حاضر بیش از ۱۱ درصد جمعیت کشور را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل می‌دهند و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۳۰ درصد برسد.
این تحول جمعیتی، علاوه بر فرصت‌های ارزشمند در انتقال تجربه و دانش میان‌نسلی، چالش‌های جدی در حوزه‌های سلامت، معیشت، زیرساخت‌های شهری و مشارکت اجتماعی سالمندان ایجاد کرده است.
برآوردها نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد سالمندان بالای ۶۵ سال با دست‌کم یک بیماری مزمن زندگی می‌کنند و نیمی از آنان از دو بیماری مزمن رنج می‌برند. همچنین ضعف در پوشش بیمه‌ای، کمبود فضاهای عمومی مناسب و پایین بودن سطح آگاهی عمومی درباره حقوق سالمندان از دیگر مشکلات این قشر به شمار می‌رود.
مهمترین چالش‌ها
پدیده افزایش جمعیت سالمندی به دلیل اینکه موضوعی جدید بوده و تاکنون بسترها و الزامات اجتماعی و برنامه ریزی جامع برای مواجهه با آن صورت نگرفته، جامعه را با برخی چالش ها و مشکلات از جمله موارد زیر مواجه می سازد:
– فقدان سیاست‌ها و قوانین جامع یا ضعف در اجرای آنها
– نامناسب بودن محیط شهری و حمل‌ونقل برای سالمندان
– نابرابری اقتصادی و نبود حمایت معیشتی کافی
– کمبود آگاهی و سازوکارهای مقابله با سوءاستفاده از سالمندان
– مشکلات سلامت جسمی و روانی و محدودیت در مشارکت اجتماعی (بیماری و ضعف های دهان و دندان، بینایی، پا، شنوایی و حافظه از مهمترین مشکلات سالمندان بوده که باید مورد توجه قرار گیرد)
– فقدان امکانات مناسب برای غنی سازی اوقات فراغت سالمندان
– نداشتن بیمه بازنشستگی و مستمری مناسب خصوصا در روستاها و حاشیه شهر
– ضعف خدمات مستمر و بهینه درمانی، بهداشتی، مددکاری و آموزشی
ـ به اعتقاد جامعه شناسان، در جامعه پرمخاطره و ملتهب به لحاظ اقتصادی و تورمی، نظام بازنشستگی ضعیف و ناامن، فقر نظام حمایتی و مساعدت اجتماعی از مهمترین ویژگی‌های سیاست‌های اجتماعی سالمندی است. در اقتصاد تورمی، بی‌ثبات و ناامن نیز سالمندان تهیدست پیامدهای اجتماعی تورم چون فقر معیشتی، سبک زندگی ضرورت‌محور، و پیامدهای کالایی‌شدن سلامت را تجربه می‌کنند. درنهایت خانواده نیز از روند کالایی‌شدن و غلبه منطق اقتصادی مصون نمانده است و سالمندان در این میدان، ناامنی تعاملات بین‌نسلی، سالمندآزاری و تنهاشدگی را تجربه می‌کنند. در چنین شرایط اجتماعی، سیاست‌گذاری اجتماعی سالمندی بسیار دارای ضرورت است.
و….
راهکارهای پیشنهادی
کارشناسان برای ارتقای جایگاه و منزلت سالمندان و فراهم کردن شرایط زندگی شایسته برای آنان، مجموعه‌ای از اقدامات قانونی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را ضروری می‌دانند، از جمله:
– تصویب و اجرای قانون جامع حمایت از سالمندان و توسعه بیمه‌های مراقبتی
– مناسب‌سازی محیط شهری و ایجاد مراکز فرهنگی و اجتماعی ویژه سالمندان
– ترویج مشارکت اجتماعی، فعالیت‌های بین‌نسلی و برنامه‌های خلاقانه
– افزایش سطح آگاهی عمومی و آموزش خانواده‌ها و نهادهای مرتبط
– توسعه خدمات بهداشتی و روانی، به‌ویژه برای پیشگیری و درمان بیماری‌های مزمن.
– حمایت‌های معیشتی و بیمه‌ای برای سالمندان کم‌درآمد و بی‌بضاعت
– فراهم کردن خدمات مناسب روان‌پزشکی و روانشناسی ویژه سالمندان
– ارائه مشوق های حمایتی برای خانواده ها یا مکان های مراقبتی و ارائه دهنده خدمات به سالمندان
ـ توسعه مراقبت‌های نظام‌یافته و ارایه خدمات مناسب به سالمندان در قالب شبکه‌های بهداشتی‌درمانی و مراقبت‌های بهداشتی اولیه، افزایش آگاهی‌های بهداشتی سالمندان و آموزش مهارت‌های زندگی به آنان و خانواده‌هایشان می تواند نقش موثری در بهبود وضعیت سالمندان داشته باشد.
– ایجاد فضاهای اجتماعی و فرهنگی ویژه سالمندان مانند مراکز فعالیت روزانه، کتابخانه‌ها، باشگاه‌های سالمندان، تقویت خانه امید و برنامه‌های بین‌نسلی.
در پایان باید گفت سالمندان سرمایه های انسانی، حافظان فرهنگ، سنت و تجربه‌اند و حضورشان در خانواده و جامعه تضمین‌کننده پیوستگی هویتی نسل‌هاست. توجه جدی به نیازهای آنان و ارتقای کیفیت زندگی‌شان ضرورتی انکارناپذیر است. اجرای راهکارهای پیشنهادی می‌تواند زمینه‌ساز جامعه‌ای سالم‌تر، همبسته‌تر و با کرامت انسانی بیشتر برای همه نسل‌ها باشد.
منابع مورد استفاده:
– مرکز آمار ایران. گزارش تحولات جمعیت سالمندی در ایران، ۱۴۰۰.
– سازمان جهانی بهداشت
(WHO). World Report on Ageing and Health. Geneva: WHO, 2015.
– صندوق جمعیت ملل متحد
(UNFPA). Ageing in the Twenty-First Century: A Celebration and A Challenge. New York: UNFPA, 2012.
– پژوهشکده آمار. چشم‌انداز جمعیت ایران تا سال ۲۰۵۰.
ـ شیوا پروائی، سالمندی در جامعه پرمخاطره؛ سویه‌های چالش‌برانگیز تجربه سالمندی.
