معدن‌کاوی و کم‌توجهی نهادها، تهدیدی جدی برای پرنده افسانه‌ای چیرگ
سقزرووداو- منطقه‌ی بیگ اویسی و روستاهای قهرآباد علیا، قهرآباد سفلی، بیگ‌‌اویسی، بغده‌کندی و کوچک بین سقز و بوکان، یکی از معدود زیستگاه‌های باقی‌مانده‌ی میش‌مرغ یا “چیرگ” است؛ پرنده‌ای نادر و در آستانه‌ی انقراض که روزگاری در دشت‌های کوردستان، آذربایجان، خراسان و همدان پراکنده بود.
اما امروز تنها نشانه‌هایی از حضورش در چند محدوده‌ی کوچک دیده می‌شود. فعالیت‌های آسیب‌زا علیه محیط زیست از جمله: معدن، ساخت‌وسازهای غیرمجاز، شکار، همچنین تغییرات اقلیمی و خشکسالی و کم‌کاری برخی دستگاه‌ها، این زیستگاه را در آستانه‌ی نابودی کامل قرار داده است.
کاهش جمعیت میش مرغ ها و افزایش تهدیدات
در حالی‌که کارشناسان و نهادهای مدنی سال‌هاست نسبت به کاهش جمعیت میش‌مرغ هشدار می‌دهند، شواهد میدانی نشان می‌دهد زیستگاه این پرنده در محدوده‌ی مذکور با خطرات جدی روبه‌رو است.
مسئول انجمن ژینبانان سروشت بوکان در گفتگو با سقزرووداو از فعالیت‌های متعدد و عملیات اکتشاف و استخراج معادن سیلیس و شن‌وماسه در بخش‌هایی از کوهپایه‌ها و دشت‌های محل زیست میش مرغ حدفاصل سقز و بوکان در سال های گذشته و تبعات منفی آن بر حیات این پرنده نادر خبر می‌دهد؛ عملیاتی که برخی اوقات با انفجار و تبعات ناشی از آن همراه شده است.
دیار محمدنژاد افزود: ورود ماشین‌آلات سنگین به این ناحیه، نه‌تنها پوشش گیاهی و مسیر چشمه‌ها را از بین می‌برد، بلکه آرامش زیستگاه را برهم زده و زادآوری میش‌مرغ را مختل می‌کند.
وی افزود: زیستگاه میش‌مرغ بسیار حساس است؛ کوچک‌ترین فعالیت صنعتی می‌تواند باعث کوچ دائمی این پرنده یا حذف آن از منطقه شود.
در کنار معدن‌کاوی، تغییر کاربری اراضی و تکه‌تکه شدن زیستگاه موجب کاهش قلمرو حرکتی پرنده شده است که در جای خود باید مورد بازبینی قرار گیرد.
وضعیت قرمز میش مرغ ها و تعلل نهادهای مربوطه
یک فعال زیست محیطی و عضو انجمن زاگرس با اعلام وضعیت قرمز چیرک، گفت: با وجود هشدارها، تناقض میان سیاست‌های معدنی و محیط‌زیستی و اجتماعی همچنان ادامه دارد. از یک سو، وزارت صمت و نهادهای محلی مجوزهایی برای اکتشاف و بهره‌برداری صادر می‌کنند اما محیط زیست و منابع طبیعی توان جلوگیری و مخالفت نداشته یا نسبت به مساله برخورد جدی نمی کنند و همچنین به عاملی برای تنش اجتماعی و رنج برای و دغدغه برای فعالان مدنی تبدیل شده است. در این میان، نبود هماهنگی بین دستگاه‌ها و کمبود نظارت میدانی، کار را برای حفاظت دشوار کرده است.
زیستگاه میش مرغ ها باید منطقه حفاظت شده اعلام شود
حسن اسعدزاده گفت: متاسفانه در ماه های اخیر به شدت آمار چیرک کاهش یافته (کمتر از انگشتان دست) و این نیازمند آسیب شناسی جدی است.
در این رابطه باید گفت: عدم اعلام آن به عنوان منطقه حفاظت شده یا شکار ممنوع، نبود تجهیزات پایش، خودروهای گشت‌زنی و دوربین‌های نظارتی، کنترل منطقه را دشوارتر کرده است که باید این مساله فورا حل شود.
معادنی که مجوز فعالیت ندارند
موارد فوق در حالی است که خبرنگار سقزرووداو به اسناد و مکاتباتی دست یافته که نشان می‌دهد برخی از این شرکت‌های معدنی در حال حاضر مجوز فعالیت و عملیات ندارند و تاریخ فعالیت آنان به پایان رسیده است و باید نهادهای مرتبط از جمله صمت، شورای حفاظت از اراضی ملی، منابع طبیعی، محیط زیست و … جلو فعالیت انان را بگیرند.
تضاد برخی مجوزها با توسعه پایدار
بخش مهمی از فعالان محیط زیست، ضعف در نظارت و نبود اراده‌ی جدی مدیریتی را عامل اصلی بحران می‌دانند.
یکی از اعضای انجمن ژینگه پاریزان زاگرس معتقد است: صدور مجوزهای معدنی بدون ارزیابی دقیق اثرات زیست‌محیطی، مصداق بارز تضاد منافع میان توسعه و حفاظت است.
هانیه معروفی ضرورت استعلام از ادارات محیط زیست و منابع طبیعی هنگام صدور پروانه اکتشاف معادن را یادآور شد و گفت: در کنار این موارد نظارت های جدی برای جلوگیری از تغییر اکوسیستم منطقه خصوصاَ حفاظت از جانداران ضروری است.
ضرورت اطلاع رسانی و فرهنگ سازی
این فعال زیست محیطی تاکید نمود: حفاظت از گونه‌ای مثل میش‌مرغ فقط با نصب تابلو و اعلام ممنوعیت ممکن نیست؛ باید پشتیبانی مالی، حضور میدانی، فرهنگ سازی و اطلاع‌رسانی و هماهنگی بین دستگاه‌ها وجود داشته باشد.
پیامدهای زیست‌محیطی
فعالیت‌های معدنی و تخریب زیستگاه میش مرغ، می‌تواند پیامدهایی فراتر از نابودی یک گونه داشته باشد. این هشداری است که بارها متخصصان و انجمن های ژینگه پاریز و حامی محیط زیست اعلام نموده اند.
به گفته حسن اسعدزاده فعال زیست محیطی، از بین رفتن پوشش گیاهی بومی، فرسایش خاک، خشک شدن چشمه‌ها و کاهش تنوع زیستی منطقه، بخشی از تبعات بلندمدت این روند است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت ادامه‌ی فعالیت های معدنی و صنعتی از یک سو و عدم حفاظت جدی از این گونه نادر، احتمال انقراض کامل میش‌مرغ وجود دارد.
راهکارها و پیشنهادات
بررسی نظرات و دیدگاه های صاحبنظران، راهکارهای ارائه شده در نشست های تخصصی و بیانیه های صادر شده در ادوار مختلف توسط انجمن های مدنی برای حفاظت از زیست بوم، اکوسیستم منطقه و خصوصاَ گونه نادر میش مرغ؛ لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرد:
۱. توقف فوری فعالیت‌های معدنی و اکتشافی در محدوده‌ی زیست بوم میش مرغ تا انجام ارزیابی کامل زیست‌محیطی (EIA)؛
۲. ایجاد کمیته‌ی مشترک بین وزارت صمت، استانداری، منابع طبیعی و سازمان محیط زیست برای بازنگری در صدور مجوزها؛
۳. اجرای طرح احیای زیستگاه با کاشت گونه‌های بومی، ترمیم چشمه‌ها و محدود کردن تردد خودروهای سنگین و ساخت و سازهای غیرمجاز؛
۴. اعلام محل زیست چیرگ به عنوان منطقه حفاظت شده یا شکار ممنوع و همچنین افزایش گشت و پایش منطقه توسط محیط زیست، منابع طبیعی و انجمن‌های مردمی و فعالان داوطلب؛
۵. سرشماری سالانه‌ی جمعیت میش‌مرغ و انتشار عمومی نتایج برای شفافیت و جلب حمایت عمومی؛
- توسعه مرکز پرورش و تحقیقات میش مرغ با درنظر گرفتن وضعیت اقلیم و زیستی منطقه مذکور.
