در روزهای گذشته که گردوغبار بی‌سابقه ۲۶ شهر کشور را فراگرفت و تهران را هم به‌عنوان آلوده‌ترین شهر جهان معرفی کرد، حرف‌وحدیث‌هایی مبنی بر تأثیر عمده سد ایلیسوی ترکیه بر روی این اتفاق مطرح شد.

دراین‌باره دکتر محمود جمعه‌پور، عضو هیئت‌علمی گروه برنامه‌ریزی شهری دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه عوامل مختلفی در به وجود آمدن ریزگردها نقش دارند، به عطنا گفت: تغییرات اقلیمی و خشک شدن بسیاری از محیط‌هایی که تبدیل به کانون‌های تولید ریزگرد شده یکی از این عوامل است.

وی با اشاره به اینکه از بین رفتن پوشش‌های گیاهی، فضاهای جنگلی و مراتع عامل دیگر است، افزود: بحث مداخله در جریان‌های آبی طبیعی تحت عنوان سدسازی که برخی کشورها این کار را انجام می‌دهند عامل مهم دیگر است و ترکیه با سدسازی‌های خود در به وجود آمدن ریزگردهای اخیر نقش زیادی دارد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در کنار عوامل ذکر شده یکسری دخالت‌هایی مانند تغییر کاربری‌ها، پروژه‌های توسعه‌ای و دست‌کاری‌هایی که در فضاهای طبیعی صورت گرفته نیز تأثیرگذار بوده‌اند.

باید به مشکل آلودگی هوا نگاه مسئله محور و درازمدت داشت

جمعه‌پور با بیان اینکه باید بپذیریم با کانون‌های وسیع و گسترده‌ای از مکان‌هایی روبه‌رو هستیم که قابلیت تولید گردوغبار و ریزگرد را دارند و نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم، عنوان کرد: اگر در یک مقطعی به دلایل مختلفی مانند کاهش وزش باد یا تغییرات آب‌وهوا این مسئله کم‌رنگ می‌شود به این معنا نیست که از بین رفته، باید به این‌گونه موضوعات نگاه مسئله محور و درازمدت داشت.

وی اظهار کرد: یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری کانون‌های تولید ریزگردها در منطقه غرب و بین‌النهرین، سدسازی‌های ترکیه بوده که جنبه سیاسی داشته و به روابط بین کشورها مربوط بوده است.

ترکیه بدون هیچ دغدغه و مزاحمتی سیاست خود را پیش برد

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه می‌شد از طریق دیپلماسی در رابطه با سدسازی‌های ترکیه کمی تأثیرگذار بود، گفت: شاید در یک مقاطعی کشور ما در رابطه با ترکیه می‌توانست بر اساس قوانین بین‌المللی و ارتباطات سیاسی موضوع را پیگیری و حساسیت‌ها را گوشزد کند. می‌شد با واردکردن فشار تا حدی بحث حق‌وحقوق حقابه‌ها را دنبال کرد اما به این موضوع کمتر توجه شد و ترکیه بدون هیچ دغدغه و مزاحمتی سیاست خود را پیش برد.

جمعه پور با بیان اینکه در حال حاضر دیگر باید تمرکز روی سیاست‌های داخلی باشد و در درون مرز خود به فکر چاره باشیم، افزود: به‌عنوان‌مثال اگر ترکیه یک گلوگاهی را گرفته و به چند کشور فشار وارد می‌کند آن کشورها گلوگاهی را ندارند که با آن در متقابل به ترکیه فشار وارد کنند، در حال حاضر ابزار کافی برای وادار کردن این کشور به اجرای قانون را نداریم.

در داخل عواملی وجود دارد که می‌تواند مشکل اخیر را تشدید کنند

وی ادامه داد: اگر در کشور عراق و سوریه ثباتی با توجه وضعیتی که دارند شکل بگیرد می‌توان با مدیریت زمین‌ها در این منطقه یک مقدار شدت ریزگردها و گردوغبار را کاهش داد اما در حال حاضر این موضوع ممکن نیست.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در داخل باید راه‌های مقابله با گسترش و پیشروی گردوغبار و ریزگردها را پیش بگیریم، تصریح کرد: بخش زیادی از این مشکل به وجود آمده ممکن است مربوط به بیرون مرزها باشد اما عواملی که می‌تواند آن را تشدید کند در داخل است.

دچار سوء مدیریت و همچنین بی‌توجهی و رهاشدگی هستیم

وی اظهار کرد: در عراق به دلیل ناامنی و جنگ بخش زیادی از فضاها که عمدتاً تالاب و زمین‌های پوشیده از آب بودند رها و خشک شدند، در ایران هم متأسفانه این اتفاق رخ داده است.

جمعه پور با بیان اینکه متأسفانه درعین‌حال که سوء مدیریت وجود دارد، شاهد بی‌توجهی و رهاشدگی نیز هستیم، گفت: به لحاظ وسعت، جنگل‌های غرب و منطقه زاگرس که جنگل بلوط است نقش زیادی در جلوگیری حرکت توده‌ها به سمت داخل را دارند اما در سال‌های اخیر این منطقه به‌شدت در حال نابودی و تخریب است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه متأسفانه از زمانی که نگاه برخی افراد کالایی و مادی شد، شاهد جنگل‌خواری زمین‌خواری و مواردی ازاین‌دست شدیم، افزود: در خیلی از جاها استفاده بیش‌ازحد و بی‌رویه از مراتع باعث تخریب آن‌ها شده است، سدسازی در داخل در برخی جاها نیز باعث گسترش این کانون‌ها می‌شود.

گسترش پوشش‌های گیاهی، یکی از راهکارهای مهم است

وی با تأکید بر اینکه شاید بتوان کمی از طریق دیپلماسی در خارج از مرزها تأثیرگذار بود اما کار اصلی در داخل کشور باید صورت بگیرد، تصریح کرد: باید به گسترش پوشش‌های گیاهی از طریق تثبیت فضاهایی که کانون ریزگردها است توجه داشت ، همچنین می‌توان از تجربه کشورهای دیگر استفاده کرد. در همین راستا باید جامعه محلی را نیز در این مسئله همراه کنیم.

جمعه پور با بیان اینکه وقتی شاخص آلودگی هوا بالا است، طبیعتاً باید تعطیلی صورت بگیرد اما راهکار اصلی مدیریت زمانی با توجه به تشدید یا کاهش آلودگی است، تصریح کرد: معقول‌ترین راه در بازه زمانی ۲ الی ۳ روز تعطیلی است، به‌ویژه برای برخی گروهای سنی که می‌تواند هزینه‌های پنهانی در پی داشته باشد.

ترکیه از بی‌خیالی کشورهای منطقه نهایت بهره را می‌برد

در ادامه محمد درویش، کنشگر محیط‌زیست با بیان اینکه در حال حاضر باید منشأ یابی صورت بگیرد و تحقیقات کارشناسانه در رابطه با ریزگردها انجام شود، گفت: باید دید که محیط‌های تالابی و اراضی کشاورزی رها شده در کشورهای سوریه و عراق در اتفاق اخیر نقش تاثیرگذارتری دارند یا مشکل بیشتر از داخل ایران است.

وی با بیان اینکه علاوه بر عراق، ترکیه و سوریه، ایران نیز در دجله و فرات سدسازی انجام داده و نمی‌تواند خود را مقصر نداند، افزود: در وجود ریزگردها و گردوغبارهای اخیر سهم دولت ترکیه از همه بیشتر است.

این کنشگر محیط‌زیست ادامه داد: ترکیه در جهت منافع خود عمل می‌کند و از بی‌خیالی کشورهای اطراف نهایت استفاده را می‌برد، ترکیه اخیراً پروژه‌ای در رودخانه ارس دارد که می‌تواند مشکلاتی را برای اردبیل و آذربایجان ایجاد کند.

باید کشورها دور یک میز جمع شوند و حقابه هرکدام تأمین شود

درویش اظهار کرد: باید کشورهایی مثل سوریه، عراق، ترکیه، عربستان و ایران دور یک میز جمع شوند و حقابه هرکدام از کشورها تأمین و قوانین توسط آن‌ها رعایت شود.

وی با اشاره به اینکه باید چیدمان توسعه را به نحوی طراحی کرد که متناسب با توان اکولوژیکی منطقه باشد، عنوان کرد: متأسفانه چشمه‌های تولید گردوخاک در منطقه ایلام، خوزستان، کرمانشاه، اصفهان، بختگان و فارس به‌شدت افزایش پیدا کرده است.