نسل z و اعتیاد در مدارس؛ لزوم تحول در رویکردها
نویسنده: دکتر فواد بابایی، مشاور و مدرس دانشگاه
سقزرووداو- اخیرآ یکی از نمایندگان مجلس آمار عجیبی از اعتیاد در سیستم آموزشی منتشر کرده است: “۲۰ درصد دانش آموزان در نظام آموزشی دچار اعتیاد به مواد مخدر هستند “؛ همین یک جمله کافی بود که نشان دهند که روند آسیب های اجتماعی در میان نسل نوجوان یا z روند افزایشی داشته و ما بیش از پیش آسیب پذیرتر و صد البته نگران تر هستیم.
پایین‌آمدن سن اعتیاد خیلی‌ها را نگران کرده و چند سالی است که مسئولین آمارهای زیادی را در رابطه با معضل اعتیاد در میان نوجوانان اعلام می‌کنند که نه تنها نشانی از بهبود وضعیت ندارد، بلکه هر روز شرایط اسفناک تر می شود.
نوجوانی؛ طوفان هیجان و بستر آسیب‌پذیری
استانلی هال که سردمدار روانشناسی بلوغ نامیده شده می شود، نوجوانی را دوران طوفان و فشار در نظر گرفته و این برهه را حساس ترین و ظریف ترین مرحله ی زندگی انسان تعریف می نماید. مارسیا و اریکسون متخصصان علوم رفتاری (جامعه شناسی، علوم تربیتی، مشاوره، روانشناسی و … ) بعضی از ویژگی های رفتاری بارز این دوران را تشخص طلبی (هویت گرایی)، استقلال طلبی، خودنمایی، هیجان خواهی، تاثیر پذیری از گروه دوستان و … می دانند. خسروی و همکارانشان (۱۴۰۴) تمام این نشانه ها را، زمینه های تسهیل کننده‌ی ورود به بحث اعتیاد در مدارس ذکر نموده اند.
نسل Z و شروع مصرف دسته‌جمعی مواد؛ روایتی هشداردهنده
از سوی دیگر، طبق آمارهایی که ارائه شده، شروع مصرف بیش‌از ۶۰ درصد افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند از دوره دانش‌آموزی بوده که این مسئله نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد.
موارد متعددی در فضای عمومی، مجازی و دوستانه نسل z را در معرض آسیب های متعدد قرار داده است. تجارب و تحقیقات میدانی اینجانب (مرکز مشاوره، اجرای طرح مدیریت مورد بهزیستی و مرکز مشاوره آ پ و …) نیز نتایج خوشایند و امیدوارکننده ای را روایت نمی کند. والدین یکی از مراجعانم، از مصرف روانگردان های صنعتی ( گل، کیمیکال و … ) به صورت دسته جمعی در نوجوانان دانش آموزان بسیار نگران بود و اظهار داشت این افراد بعد مصرف به دلیل عدم تعادل روانی و از دست دادن قوه تشخیص عقلانیت، نقش های زوجی برای همدیگر بازی می کنند و گاهی تا ساعت ها ( تا خنثی شدن اثر ماده مخدر ) در همان نقش می مانند. یکی دیگر از همکارانم ویژگی های رفتاری نوجوانی را تعریف می کرد که حتی معلمان هم از رفتارهای خشن و پرخاشگرانه‌ی وی بر اثر سرخوشی ناشی از مصرف عاصی شده اند.
لزوم عبور از راهکارها و دیدگاه های قدیمی
صدها مقاله و کتاب و نوشتار در فضای واقعی و مجاز در ارتباط با اعتیاد در مدارس منتشر شده است که نیاز به دوباره تکرار کردن آنها نیست و همگان نیز روزانه آنها را مطالعه خواهند کرد، بنابراین به جای ارائه موارد و عوامل ایجاد کننده اعتیاد و همچنین مطرح کردن راه حل‌های تکراری که هم والدین و سیستم آموزشی از آن خسته شده اند و تا حدودی کارایی درمانی خود را از دست داده اند لذا باید ضمن کسب تجربه از آن عبور کنیم.
بازخوانی مسیر تازه؛ شناخت «زیستی–روانی–اجتماعی» نوجوانان
یکبار مسیر متفاوتی را برای پیشگیری یا درمان انتخاب کنیم. مسیر تازه از مراکز ترک اعتیاد و بازپروری های یک ماهه نمی گذرد چرا که به قول دکتر احمدیان (سمینار اعتیاد ، ۱۴۰۳) این مراکز طرح های شکست خورده ای هستند که کارایی خود را از دست داده اند؛ بلکه مسیر جدید همانا آگاهی و شناخت کافی از وضعیت پیچیده “بایو – سایکو – سوشیال (زیستی-روانی-اجتماعی) ” نوجوانان است؛ کارل راجرز تراپیست انسانگرای مشهور آمریکایی معتقد است به طور اخص اگر سیستم روانشناختی نوجوانان را بشناسیم کمتر از دریچه یک واعظ با آنان برخورد کرده و در نتیجه ورود به دنیای روانی آنان را را ساده می کند. ورود به دنیای روانشناختی دانش آموزان نیازمند صداقت، درک و پذیرش غیرمشروط از سوی مراقبان (والدین، مشاوران، سیستم آموزشی و … ) می باشد. عدم شناخت دنیای آنان باعث عدم شناخت رفتارهای بیرونی و اجتماعی، عدم شناخت اولویت های زندگی یک نوجوان و عدم توجه به نیازهای روانی آنان می شود؛ در نتیجه نوجوانان را در جبهه ی مخالف قرار می دهد؛ بنابراین والدین این رفتارها را، نشانه هایی از عدم رعایت احترام و بی توجهی به ارزش ها و قواعد خانوادگی و اجتماعی تلقی می کنند.
کلید پیشگیری؛ همدلی و ارتباط واقعی با نسل جدید
آنچه در نظریه های روان درمانی پست مدرن (هیجان مدار ، روایت درمانی و … ) به عنوان کمک در این فرایند طولانی در نظر گرفته شده است توجه به این نکته است که والدین، معلمان، مشاوران، دست اندرکاران سیستم آموزشی و … باید به سبک جدیدی از ارتباط با نوجوانان و دانش آموزان روی آورده که مهمترین پیش شرط آن، همدلی و پذیرش بی قید و شرط آنان است.
