سلامت روانی اجتماعی و راهکارهای بهبود آن با تأکید بر شهر سقز

✍محمد احمدنیا

سلامت روانی و اجتماعی از ارکان اصلی توسعه انسانی و پایداری جوامع است. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سلامت تنها نبود بیماری یا ناتوانی نیست، بلکه حالت کامل سلامت جسمی، روانی و اجتماعی را دربرمی‌گیرد. در جوامع امروزی که تغییرات فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی با شتاب رخ می‌دهند، سلامت روانی افراد بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید است. توجه به این بعد از سلامت، نه تنها کیفیت زندگی فردی را افزایش می‌دهد بلکه موجب ارتقای سرمایه اجتماعی و انسجام جامعه نیز می‌گردد.

تعریف سلامت روان و اجتماعی
سلامت روان به معنای نبود بیماری روانی نیست، بلکه به معنای احساس رضایت از زندگی، خودکارآمدی، استقلال، شایستگی، اعتمادبه‌نفس و توانایی ایجاد روابط مؤثر با دیگران است.
سلامت اجتماعی نیز شامل احساس تعلق به جامعه، اعتماد متقابل، مشارکت اجتماعی، و رعایت عدالت و برابری در فرصت‌هاست. از سال ۲۰۰۱، سازمان جهانی بهداشت بر این نکته تأکید دارد که سلامت اجتماعی و روانی، دو جزء جدانشدنی از مفهوم کلی سلامت‌اند و نادیده گرفتن هر یک از آن‌ها، به فروپاشی کارکرد سالم جامعه منجر می‌شود.

وضعیت سلامت روان در جامعه
در ایران، سلامت اجتماعی و روانی در مقایسه با سلامت جسمی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش‌های ملی انجام‌شده نشان داده‌اند که میانگین شیوع اختلالات روانی در کشور بین ۲۵ تا ۵۰ درصد رسیده است، که البته بین پژوهشگران مستقل و آمارهای وزارت بهداشت تفاوت معناداری وجود دارد. این آمار در کلان‌شهرها و مناطق پرتنش اجتماعی بالاتر است.
در دو دهه گذشته، تغییرات سریع و مشکلات اقتصادی و اجتماعی، فشارهای فرهنگی، افزایش بیکاری و آسیب های اجتماعی، تغییر کارکرد و ماهیت خانواده و ضعف نظام حمایت اجتماعی، از مهم‌ترین دلایل افزایش اختلالات روانی بوده‌اند.

آسیب‌های اجتماعی مرتبط
از مهم‌ترین نشانه‌های تضعیف سلامت روان و اجتماعی در جامعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– افزایش نرخ اعتیاد و مصرف مواد مخدر در میان جوانان
– رشد چشمگیر طلاق و کاهش ازدواج‌های پایدار
– افزایش مصرف داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی
– پدیده‌ی فرار مغزها و مهاجرت نخبگان
– افزایش احساس بی‌اعتمادی اجتماعی و ناامیدی نسبت به آینده
– افزایش آمار سرقت و تنش های و درگیری های فردی و بین افراد
و….
این آسیب‌ها در مناطقی مانند سقز که با چالش‌های تبعیض، کم توجهی، محدودیت اشتغال، مهاجرت و فشارهای اقتصادی روبه‌رو هستند، شدت بیشتری دارد.

عوامل تهدیدکننده سلامت روان در جامعه (قابل تعمیم به سقز)

– بیکاری و فقر مزمن، که منجر به احساس بی‌ارزشی و اضطراب اجتماعی می‌شود.
– نابرابری‌های اجتماعی و تبعیض در بهره‌مندی از منابع اقتصادی و فرهنگی.
– کاهش اعتماد اجتماعی و گسترش بی‌اعتمادی میان مردم و نهادهای اجتماعی.
– ضعف نهادهای حمایتی از خانواده و گروه‌های آسیب‌پذیر.
– کمبود آموزش عمومی و برنامه‌های پایدار در حوزه سلامت روان و مهارت‌های زندگی.
سلامت روانی و اجتماعی یکی از پایه‌های اساسی پیشرفت هر جامعه است. در ایران و به‌ویژه در شهرهایی مانند سقز، غفلت از این مسئله پیامدهایی چون افزایش آسیب‌های اجتماعی، کاهش بهره‌وری و ازهم‌گسیختگی فرهنگی را به همراه داشته است.

راهبردهای پیشنهادی برای بهبود سلامت روانی و اجتماعی
شهر سقز با بافت اجتماعی و فرهنگی متنوع، نیازمند برنامه‌های بومی‌سازی‌شده در حوزه سلامت روان است.
جوانان این شهر با مشکلاتی همچون بیکاری، مهاجرت، فشار اقتصادی، کمبود امکانات فرهنگی، تبعیض و محرومیت از برخی فرصت‌ها روبه‌رو هستند، عواملی که سلامت روان را تهدید می‌کنند؛ لذا برای پیشگیری و کاهش این آسیب‌ها، توجه به موارد زیر ضروری است:

– آموزش مهارت‌های زندگی و کنترل هیجان‌ها در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز بهداشتی و محلات.
– تقویت خدمات روان‌درمانی و مشاوره‌ای در مراکز بهداشتی شهر و روستا.
– افزایش مشارکت اجتماعی از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد، نهادهای مدنی و گروه‌های داوطلبانه.
– گسترش همکاری بین‌بخشی میان نهادهای آموزش، بهداشت، رسانه و مدیریت شهری.
– حمایت اقتصادی از خانواده‌ها و کاهش فشار معیشتی به‌ویژه در مناطق محروم.
– پایش منظم سلامت روان در سطح شهری برای شناسایی گروه‌های در معرض خطر.
– ترویج فرهنگ گفت‌وگو، همدلی و پذیرش تفاوت‌ها در جامعه.
– برگزاری کارگاه‌های مهارت زندگی، کنترل استرس و پیشگیری از اعتیاد.
– با سیاست‌گذاری دقیق، آموزش فراگیر و مشارکت همگانی، می‌توان جامعه‌ای ساخت که در آن آرامش روانی، امنیت اجتماعی و رضایت از زندگی به‌صورت نسبی برقرار شود.