از رؤیای توسعه تا واقعیت بحران؛ معمای ناکامی منطقه آزاد تجاری بانه و مریوان

سقزرووداو- مناطق آزاد تجاری – صنعتی در جهان با اهدافی همچون رونق اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه صادرات، ایجاد اشتغال و انتقال فناوری ایجاد می‌شوند. با این حال، منطقه آزاد تجاری بانه و مریوان که با همین اهداف در کوردستان تأسیس شد، نه‌تنها به موتور محرک توسعه استان تبدیل نشده، بلکه به یکی از معضلات جدی آن بدل گردیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ضعف مدیریتی، فقدان برنامه‌ریزی، و نبود زیرساخت‌های لازم، مسیر توسعه این منطقه را مسدود کرده است.

در این مطلب به چالش و مشکلات فراروی طرح، تبعات، پیشنهادات و راهکارها در این حوزه پرداخته می شود.

چالش‌ها و مشکلات اصلی

فقدان طرح جامع و برنامه‌ریزی مشخص:

ـ فقدان طرح جامع: بیش از ۳ سال از سپردن تدوین طرح جامع به یک شرکت می‌گذرد اما خروجی ملموسی ارائه نشده و نبود این طرح باعث سردرگمی سرمایه‌گذاران و بی‌اعتمادی بخش خصوصی شده است؛

ـ پیشرفت کند و غیرقابل قبول پروژه‌ها: پس از گذشت چندین سال از تصویب، تنها حدود ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی حاصل شده و این تأخیر سبب دلسردی و خروج سرمایه‌گذاران بالقوه از منطقه شده است؛

ـ سوءمدیریت و ناکارآمدی سازمان منطقه آزاد: تمرکز مدیران بر جلسات بی‌ثمر و وعده‌های غیرعملی به جای اجرای پروژه‌ها؛

ـ ناتوانی در بهره‌برداری از سهمیه‌های دلاری واردات (۲۰۰ میلیون دلار در سال جاری و ۱۵۰ میلیون دلار در سال گذشته بنابه اعلام کوردپرس)؛

ـ عدم استفاده از نیروهای متخصص و کارآمد در مدیریت؛

ـ نبود بستر مناسب برای واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران و تامین زیرساخت ها و امکانات برای شروع پروژه ها؛

کمبود امکانات و زیرساخت ها:

ـ نبود زیرساخت‌های اولیه از جمله: نبود انبار مناسب برای دپوی کالا؛

ـ کمبود امکانات حمل‌ونقل و ارتباطی کارآمد.

مشکلات حقوقی و مالکیتی زمین‌ها:

ـ وجود معارض برای بخشی از زمین‌ها؛

ـ تصرف بخشی از سایت‌های منطقه آزاد توسط افراد شاکی؛

ـ جنگلی و ناهموار بودن برخی اراضی و دشواری آماده‌سازی آن‌ها؛

ـ سرنوشت نسبتاَ نامعلوم منطقه ویژه بانه و ادغام در این طرح.

مسائل مالی و ساختاری:

ـ نداشتن ردیف ملی بودجه و نبود نشان و هویت سازمانی مشخص؛

ـ عدم تخصیص اعتبارات کافی برای اجرای پروژه‌ها؛

ـ طراحی ناقص و غیرکارشناسی محدوده منطقه؛

ـ حذف تعمدی شهرستان سقز از محدوده منطقه با وجود موقعیت استراتژیک و زیرساخت های مناسب تر آن به دلیل کم توجهی و دیدگاه تبعیض آمیز مسئولان استانی و کشوری نسبت به سقز و عدم حمایت نمایندگان از حق این شهرستان

همچنین موقعیت جغرافیایی بانه و مریوان باعث شده منطقه در بن‌بست ارتباطی قرار گیرد؛ در حالی که سقز در شاهراه ترانزیتی غرب کشور واقع شده است.

آینده مبهم و پیامدها:

ـ از دست رفتن فرصت‌های شغلی برای هزاران نفر در کوردستان؛

ـ هدررفت سرمایه‌های ملی و منطقه‌ای؛

ـ از بین رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، تعلق فعالیت های آنان و ضربه زدن به امکان سرمایه گذاری در مناطق دیگر کوردستان؛

ـ به درازا کشیدن و نیمه تمام این طرح مانند سایر طرح های کلان در استان؛

ـ تبدیل شدن منطقه آزاد به محل فعالیت های غیرمولد و دور شدن از اهداف اصلی آن و….

راهکارها و پیشنهادات:

ـ تکمیل و اجرای فوری طرح جامع منطقه آزاد؛

ـ تدوین نقشه راه عملیاتی با جدول زمان‌بندی مشخص؛

ـ اصلاح محدوده منطقه و الحاق سقز و استفاده از ظرفیت های جغرافیایی، زمین و حمل و نقل این شهرستان برای تسریع بخشی به شکل گیری منطقه آزاد؛

ـ استفاده از موقعیت جغرافیایی و ترانزیتی سقز برای شکستن بن‌بست ارتباطی؛

ـ تقسیم نقش‌ها میان سه شهر: مریوان (گردشگری)، بانه (بازرگانی)، سقز (اداری، تولید و زیرساختی)؛

ـ الزام طرف های قرارداد، مدیران و پیمانکاران مربوطه به ارائه خروجی در کوتاه‌ترین زمان ممکن؛

ـ اصلاح ساختار مدیریتی و اداری و تبدیل منطقه منفصل به پیوسته؛

ـ ایجاد نظام پاسخگویی شفاف و نظارت مستمر بر عملکرد مدیران؛

ـ رفع موانع حقوقی و مالکیتی زمین‌ها و حل مشکلات معارضین و تعیین تکلیف زمین‌های دارای مشکل؛

ـ آماده‌سازی و تسطیح اراضی برای سرمایه‌گذاری؛

ـ توسعه زیرساخت‌ها ارتباطی و جاده ای؛

ـ ایجاد گمرک و انبارهای استاندارد برای واردات و صادرات؛

ـ فراهم‌سازی بستر مناسب برای واگذاری زمین به فعالان اقتصادی؛

ـ تهیه اطلس تجاری و شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری آینده؛

ـ بررسی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های گردشگری و بوم‌گردی منطقه با تاکید بر محور مریوان- هورامان

ـ تدوین سند استراتژیک منطقه آزاد بانه – سقز – مریوان و پیگیری تصویب یا اصلاح آن در مراجع قانونی مثل شورای عالی مناطق آزاد، مجمع تشخیص یا در صورت لزوم مجلس.

در پایان باید گفت: منطقه آزاد بانه و مریوان به‌جای تبدیل‌شدن به سکوی پرتاب توسعه کوردستان، امروز به نمادی از سوءمدیریت و فرصت‌سوزی بدل شده است. در شرایطی که سایر مناطق آزاد کشور سهمیه‌ها و امکانات خود را به خدمت توسعه گرفته‌اند، کوردستان تنها نظاره‌گر از دست رفتن فرصت‌ها بوده است. برای بازگرداندن امید و اعتماد، ضروری است با اصلاح محدوده منطقه و تغییر رویکرد مدیریتی، این منطقه از یک پروژه ناکارآمد به بستری واقعی برای سرمایه‌گذاری، اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی تبدیل شود.