نگاهی به عملکرد انجمن‌ها در کوردستان: ظرفیت‌ها، چالش‌ها و مسیرهای پیش‌رو

این نهادها، به‌عنوان بازوی توانمندسازی جامعه مدنی، همواره میان سازمان های دولتی و عمومی، مردم و سایر ذی‌نفعان پل ارتباطی ایجاد کرده‌اند. با وجود دستاوردهای قابل توجه، مسیر فعالیت این انجمن‌ها با چالش‌های جدی و فرصت‌های بالقوه‌ای روبه‌روست که شناخت دقیق آن‌ها می‌تواند مسیر توسعه پایدار را روشن‌تر کند.

۱. نقاط قوت و اقدامات شاخص
یکی از مهم‌ترین نقاط قوت انجمن‌های فعال در کوردستان، حفظ و ترویج هویت فرهنگی و اجتماعی است.
برگزاری جشنواره‌های موسیقی و صنایع دستی، کارگاه‌های آموزش از جمله زبان کوردی، بازآفرینی آیین‌های بومی، تاسیس مراکز فرهنگی و هنری، اقدامات مالی و حمایتی، کاشت درختان و پویش زاگراسانه، پیشگیری یامقابله با آسیب های اجتماعی (اعتیاد، طلاق، مشکلات روانی و جسمی و…)، گسترش صلح و تفاهم اجتماعی، آموزش حقوق شهروندی، ساماندهی اقشار آسیب پذیر و دارای معلولیت و… نمونه‌هایی از این تلاش‌هاست.

در حوزه مشارکت اجتماعی، انجمن‌ها توانسته‌اند با ایجاد بستر گفت‌وگو میان اقشار مختلف، حس همبستگی و همکاری را تقویت کنند. در بحران‌هایی مانند زلزله کرمانشاه، کرونا، مشکلات اقتصادی، زلزله سیستان و….این نهادها با جمع‌آوری و توزیع کمک‌های مردمی، نقش بی‌بدیلی ایفا کردند.

همچنین، توجه به توانمندسازی زنان و جوانان، توسعه فعالیت‌های محیط‌زیستی، آموزش مهارت‌های زندگی، فعالیت های خیریه و کارآفرینی از جمله اقدامات شاخص انجمن‌ها بوده است.
در برخی موارد نیز این انجمن ها در مقابله با فعالیت های مخرب علیه اماکن تاریخی و گردشگری، فعالیت های آسیب زای زیست محیطی، نقض حقوق انسانی و بشر و…نیز واکنش داشته و برای حل مشکل تلاش نموده اند.

۲. چالش‌های فرارو
با وجود موفقیت‌ها، انجمن‌ها با محدودیت‌های ساختاری و عملیاتی متعددی روبه‌رو هستند.

– موانع قانونی و اداری: روند پیچیده اخذ مجوز و نظارت‌های سخت‌گیرانه گاهی باعث کاهش انگیزه و کند شدن فعالیت‌ها می‌شود.

– کمبود منابع مالی پایدار: بیشتر انجمن‌ها به کمک‌های مقطعی و افراد شاخص خیر وابسته‌اند و این موضوع باعث ناپایداری پروژه‌ها می‌گردد.

– خروج نیروهای کلیدی: خروج فعالان باتجربه، به‌خصوص جوانان تحصیل‌کرده، افراد باتجربه و صاحب سرمایه، موجب کاهش کیفیت و استمرار فعالیت‌ها شده است.

– فقدان شبکه‌سازی مؤثر: همکاری‌های بین‌انجمنی ضعیف است و ظرفیت هم‌افزایی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و این در مورد فعالیت های خیریه و زیست محیطی دیده می شود.

– کمبود آموزش‌های تخصصی: ضعف در حوزه مدیریت پروژه، ارزیابی و جذب منابع یکی از موانع اصلی رشد محسوب می‌شود.

– موازی کاری در صدور مجوزها: نهادهای مختلفی مانند وزارت کشور، وزارت ورزش، سازمان بهزیستی، سازمان تبلیغات، حتی کمیته امداد و… اقدام به صدور مجوز فعالیت می کنند که لازم است روند یکپارچه شود.

– ابهام در جایگاه حقوقی انجمن ها در مناسبات اجتماعی

۳. ظرفیت‌ها و فرصت‌ها
کوردستان دارای پتانسیل‌های انسانی، فرهنگی و طبیعی فراوانی است که می‌تواند به رشد انجمن‌ها کمک کند:

– نیروی جوان و تحصیل‌کرده: منبع انسانی ارزشمندی برای توسعه فعالیت‌های تخصصی.

–سرمایه فرهنگی، اجتماعی و هنری غنی: قابلیت تبدیل فرهنگ و هنر منطقه و اعتماد و همیاری مردم به فرصت‌های اقتصادی و گردشگری و ایجاد مراکز خدمات رسان.

– رشد فناوری‌های ارتباطی: امکان استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی، جذب داوطلب و تأمین مالی.

– فرصت همکاری با نهادهای بین‌المللی: به‌ویژه در حوزه‌های آموزش، محیط زیست و توسعه اجتماعی.

– پتانسیل خدمات دهی های نوین و پایدار: پروژه‌های گردشگری، سلامت، آموزش های فنی و کارآفرینی می‌توانند منابع درآمدی جدید برای انجمن‌ها ایجاد کنند.

۴. ضعف‌های ساختاری و عملیاتی
برخی ضعف‌های رایج در انجمن‌ها عبارت‌اند از:
– وابستگی شدید به تعداد محدودی از فعالان.
– ضعف شدید و وابستگی مالی تشکل ها.
– نبود برنامه‌ریزی بلندمدت و تمرکز بر اقدامات کوتاه‌مدت.
– ضعف در مهارت‌های جذب منابع و نگارش پروپوزال.
– شفافیت ناکافی در گزارش‌دهی مالی.
– ارزیابی ناکافی نتایج پروژه‌ها و عدم مستندسازی تجارب.
– عضویت همزمان یک نفر در هیات مدیره چند انجمن و موروثی شدن مدیریت و هیات مدیره برخی انجمن ها.

۵. راهکارهای پیشنهادی برای بهبود عملکرد

– توانمندسازی مدیریتی: برگزاری کارگاه‌های تخصصی در حوزه مدیریت NGO، جذب منابع و ارزیابی اثرات.

– ایجاد شبکه و اتحادیه انجمن‌ها: برای تبادل تجربه، اشتراک منابع و اجرای پروژه‌های مشترک.

– تنوع‌بخشی به منابع مالی: استفاده از مدل‌های درآمدزایی اجتماعی، جذب اسپانسر، کارآفرینی مولد، ایجاد مراکز درمانی و سلامت، آموزش های فنی، فروش محصولات فرهنگی و هنری.

–  افزایش شفافیت مالی و گزارش‌دهی عمومی: انتشار گزارش‌های سالانه حسابرسی و تقویت اعتماد عمومی.

– همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز علمی: برای تأمین نیروی متخصص و بهره‌گیری از تحقیقات علمی و نیازهای آموزشی.

– تمرکز بر پروژه‌های پایدار: اجرای طرح‌هایی با قابلیت ایجاد درآمد و اشتغال محلی.

– یکپارچه سازی سازمانی و سهولت در صدور مجوزها: مجوزها توسط یک نهاد همراه با تسعیلگری لازم صادر شود.

– همکاری هوشمندانه با رسانه ها: حضور فعال و همکاری و همگرایی با رسانه ها می توانند در تحقق و پیشبرد اهداف انجمن ها بسیار موثر باشد، اما تجربه نشان داده که اکثر انجمن ها در منطقه ما بیشتر برای تبلیغ عملکرد خود، جذب مشارکت مردم یا کمک های عمومی با رسانه ها ارتباط برقرار نموده و این تعامل دوطرفه و مبتنی بر هم افزایی نیست، اما در مواقعی غیر از اهداف خود تعامل چندانی با رسانه ها ندارند.

نتیجه‌گیری

انجمن‌ها‌ و تشکل های مردمی کوردستان توانسته‌اند در حفظ فرهنگ، توانمندسازی اقشار مختلف و پاسخ به نیازهای فوری جامعه نقش مثبت ایفا کنند. با این حال، برای بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌ها و غلبه بر چالش‌ها، نیاز به رویکردی راهبردی، همکاری بین‌نهادی و سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش و پایداری مالی، شبکه سازی، تعامل و همگرایی و هم افزایی با سایر نهادهای مدنی و رسانه ای  و… وجود دارد. تنها با چنین رویکردی است که این نهادها می‌توانند از مرحله واکنش به بحران، به مرحله پیش‌بینی و برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار، تعامل هوشمندانه و حسابگرایانه و تاب آوری در مقابل آسیب ها عبور کنند.
اما تحول اساسی در کارایی و گستره تاثیر این نهادهای مدنی، مستلزم تغییر در نگرش و سیاست‌های حکمرانی و ایجاد فضای مناسب و قابل پیش‌بینی و حامی برای فعالیت جامعه مدنی مستقل و قانونی در راستای توسعه همه‌جانبه و پایدار کوردستان است.