زیویه باید به صورت مستقل در میراث جهانی ثبت شود

دکتر یونس قربانی‌فر، پژوهشگر تاریخ

سقزرووداو- در این یادداشت کوتاه به این پرسش پاسخ می‌دهم؛ چرا زیویه باید به شکلی مجزا ثبت جهانی شود؟

۱. مدتی است موضوع ثبت زیویه در فهرست میراث جهانی یونسکو داغ است. واقعا چه عالی است زیویه، این میراث پرشکوه فراموش شده، ثبت جهانی شود. اما تلاش‌های صورت گرفته در این باره دارای یک اشکال بنیادین است؛ گویا قرار است زیویه تحت عنوان عجیب و غیر علمی “محور مانایی” ثبت شود، در واقع زیویه به تنهایی و منحصرا در فهرست میراث جهانی قرار نمی‌گیرد. این نوع برخورد با زیویه به عنوان یک اثر تاریخی و تمدنی منحصر به فرد کاملا غیرعلمی و نادرست بوده و مهمتر از هر چیز هویت‌ستانی از زیویه است.

۲. اگر مخاطبان علاقمند و هوشمند اندکی تامل به خرج دهند درخواهند یافت که کاربرد واژه‌ی محور برای چهار اثر مهم تاریخی کردستان تا چه اندازه غیرعلمی، ناشیانه و بی‌مسماست. مبدعان این اصطلاح حتی معنای واژگانی “محور” را نیز مورد توجه قرار نداده‌اند، حتی توجه نکرده‌اند محور از لحاظ جغرافیایی و ریاضیاتی یعنی چه؟ به زیر سوال بردن یافته‌های باستانشناسی و تاریخی هم که خود حکایتی است مفصل که اجمالا بر روی آن تمرکز خواهیم داشت.

۳. زیویه یک اثر باستانی منحصر به‌فرد کردستان است. آثاری همچون زیویه به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسند. اما زیویە هنوز موضوع تامل و شناسایی بیشتر است. همانگونە کە در یادداشت قبلی‌ام یادآور شدم هنوز یافتە‌ها و بررسی‌های ما در سطحی نیست که زیویه را در یک چارچوب خاص تمدنی جای دهیم. اشیاء گنجینه زیویه و یا دیگر اشیاء منتسب به گنجینه زیویه بر یک کانون ترکیبی تمدنی دلالت دارند. در این کانون می‌توان نشانه‌ها و رگه‌های مختلف تمدنی را یافت؛ آشوری، سکایی، مانایی و مادی. حال باید پرسید چگونه یک اثر تاریخی با رگه‌های مختلف فرهنگی و تمدنی را در یک چارچوب خاص قرار داده می‌شود؟ این چیزی نیست جز هویت‌زدایی تاریخی و تقلیل جایگاه و ارزش یک میراث جهانی.

۴. یک اثر تاریخی برای جای گرفتن در فهرست میراث جهانی باید معیارهای لازم را داشته باشد. نگاهی به این معیارها نشان می‌دهد زیویه خود به تنهایی واجد اغلب معیارهاست: اشیاء و مانده‌های تمدن زیویه، شاهکاری از نبوغ و خلاقیت انسانی‌اند. زیویه یک کانون مهم تمدنی بوده و آثار آن نشانگر انباشت تجارب بشری از چند حوزه‌ی تمدنی و فرهنگی می‌باشد. همچنین زیویه  “گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته است”. این را هم باید افزود که این کانون مهم تمدنی تنها نماینده یک فرهنگ نیست، بلکه محل تلاقی چندین فرهنگ است. همچنین آثار زیویه نمودی از یک هنر عالی است که بازنمایی سمبل‌ها و ارزش‌های تمدنی چند حوزه‌ی تمدنی می‌باشد.

۵. با چند کلیک ساده در پایگاه‌های علمی و ارسال چند دستور به ابزارها و سرویس‌های هوش مصنوعی متوجه ابعاد اهمیت زیویه خواهید شد. زیویه همچون تخت سلیمان است و ارزش‌های تاریخی آن به هیچ وجه کمتر نیست. زیویه در سطح یک میراث جهانی است و نماینده‌ی یک حوزه‌ی تمدنی چند فرهنگی می‌باشد. این میراث جهانی خود به تنهایی دارای تمامی معیارهای لازم برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است. زیویه از جنس ” کاروانسراها و باغ‌های ایرانی” نیست تا در کنار چند اثر یا میراث دیگر ثبت شود. این مکان مهم تاریخی خود واجد تمامی ویژگی‌های لازم برای جهانی شدن است. باید کوشید زیویه و آثار دیگر را به طور مجزا ثبت کرد و جایگاه شایسته‌ی جهانی آنها را رسمیت بخشید.